مناصب عميد و عامل در دورۀ سلجوقي

The Position of Administrators and Representatives in Seljuq Dynasty

هدف: بررسی تاثیر روند دگرگونی‌های نظام مالی و مالیاتی دورۀ سلجوقیان در دگرگونی‌های ساختاری و عملكردی منصب مالیاتی این دوره، موضوع بحث مقاله حاضر است. روش/رویكرد پژوهش: روش توصیفی- تحلیلی با تكیه بر اسناد و مدارك تاریخی و منابع كتابخانه‌ای. یافته‌ها و نتایج: دگرگونی‌های شیوه‌های كشورداری و روابط درونی مناسبات قدرت در دورۀ سلجوقیان (431-590ق.) و استقرار حكومت یكپارچه و گسترده، شرایطی را به وجود آورد كه مدیریت شهری تجربیات متفاوتی را از سرگذراند. در این میان، الگوی تعیین كننده روابط دو جانبه، بین نخبگان شهری و حكومت مركزی، به عنوان زمینه تعیین‌كنندۀ مناسبات شهری و حكومت، مورد توجه قرار نگرفت. منصب «عامل» به عنوان نمایندۀ حكومت مركزی و مسئول جمع‌آوری عایدات جامعۀ شهری، كه باید با بدنۀ جامعۀ شهری روابطی نزدیك برقرار می‌كرد، نقشی دو سویه داشت. موضوع روابط عامل با دیگر صاحب منصبان حكومتی و نیز نمایندگان نهادها و جوامع شهری، كه بیشترین چالش‌های مدیریتی شهرهای آن دوره به این حوزه مربوط است، مورد كاوش قرار نگرفته است. تغییرات مزبور در این منصب تحت تاثیر دگرگونی‌های بخش مربوط در حكومت بود یا از دگرگونی‌های اقتصادی- اجتماعی جامعۀ شهری متاثر بود؟ فرض مقاله بر این است كه این دگرگونی‎ها جنبه دو سویه داشته است. نتایج این بررسی نشان می‌دهد تغییرات درونی حكومت منجر به افزایش نقش و عملكرد «عامل» در شهرهایی شد كه تحت ادارۀ مستقیم حكومت قرار داشتند.

Purpose: This study investigated the effect of alterations in financial and fiscal systems in Seljuq era on variations in the structural and functional systems in this era. Methodology/Approach: Historical descriptive-analytic research methods were employed and historical documents and library sources were used in finding the results. Results: The alterations in methods of governance and the internal power relations in Seljuq dynasty caused various changes in urban governance. In this era, the interactions between city elites and the central governments did not follow a determinant model which organized the city and the governmentsʹ relations. The representative of the central government, who was also the tax collector and should have had a close relationship with the people, had a bilateral performance. The relationship of this representative with the governmentsʹ officials and representatives of other cities and offices, who faced the greatest administrative challenges in that era, has not been investigated. The current study tries to investigate the alterations in financial and fiscal systems and variations in structural and functional performance of financial officials in the Seljuq era and seeks an answer to this question: were variations in these systems due to the related systems in the government, or were they the result of social-economic changes? The study hypothesized that these alterations were bilateral. Conclusion: The findings of the study revealed that internal changes in the government led to an increase in the importance of the role of the government representative in cities which were under direct administration of the government.