مُهرنامه شاه‌سليمان‌ صفوي

ʹThe Book of Sealsʹ of the Safavid King Shah Suleiman

هدف پژوهش: هدف این مقاله، تطبیق و بررسی نسخه‌های شناخته شده از فهرست مهرهای شاه‌سلیمان صفوی، و ارائۀ تصحیحی معتبر و مكمل از آنهاست. همچنین، تحلیل محتوای این رساله­ها با استفاده از سایر منابع تحقیقی مربوط از اهداف دیگر این مقاله است. روش/ رویكرد پژوهش: مقالۀ پیش‌رو با ماهیت و روش تحقیق تاریخی-‌‌توصیفی و تطبیقی، و بر پایۀ منشآت و متون دست اول تاریخی و تحقیقی نوشته شده است. یافته‌ها و نتایج پژوهش: از میان فهرست‌های موجود، رونوشت رسالۀ مهرنامۀ شاه‌سلیمان صفوی و رسالۀ سفارشی شاه‌سلطان­حسین دربارۀ مشخصات مهرهای شاه‌سلیمان­ صفوی معتبر و مكمل یكدیگر به‌نظر می‌رسند. در این رساله­ ها به مشخصات ظاهری و كاركردهای دیوانی دوازده مهر حكومتی صفوی اعم از «مهر دادوستد»، «مهر شرف نفاذ»، «مهر نشان»، «مهر رقم خلعت»، «مهر كوچك انگشتر(مهر رقم فصول)»، «مهر مسوده»، «مهر خُتِم»، «مهر انا فتحنا»، «مهر ثبت شرف نفاذ»، «مهر ثبت همایون»، «مهر انگشتر كوچك(مهر [جواب] فصول)» و «مهر ابداعی در جلوس ثانی شاه‌سلیمان» پرداخته شده است، و در تفصیل هركدام از این مهرها به تغییرات احتمالی شكل و اندازه و سجع آنها نسبت به دوران گذشته توجه شده است. با استناد به محتوای این رساله­ها، این‌طور به ­نظر می‌رسد كه آداب كلی طرح و تحریر مهرهای دیوانی صفوی لااقل از دوران شاه‌ طهماسب قواعد معین و نسبتاً ثابتی داشته است و كمتر دستخوش تحول شده است. این موضوع می‌تواند سند موثقی در توجیه شباهت‌های موجود میان برخی مهرهای شناخته‌شده از سلاطین صفوی باشد.

Purpose: This paper examines a number of manuscripts of a treatise that lists the seals of the Safavid king. The purpose has been to prepare a reliable and complete edition of it. The document is one of the few resources that explain almost every aspect of a Safavid King’s seals in detail. The treatise is written during Shah Suleimanʹs lifetime by his secretaries, apparently after Suleimanʹs second enthronement. This is a highly valuable document for the study of documents and seals in post-Islam Iran. Method/Research Design: Historical method was employed; data was gathered from Munshaat (=secretarial essays) and primary resources. Findings and Conclusion: The "Seal book of Shah Suleiman" and another treatise from the time of Shah Sultan Hussain (1694–1722) seem to be trustworthy and complementary. The shape and usage of the twelve seals of the Safavid kings are mentioned in both. In the description of each seal changes in the shape, size and the rhyme of the seal are mentioned. It seems the design and calligraphy of the seals remained unchanged since the time of Shah Tahmasb (1524–1576) and followed the same regulations and rules.