تعيين فرسايش‌پذيري شياري در برخي خاك‌هاي استان زنجان تحت باران شبيه‌سازي ‌شده

Determining Rill Erodibility in Some Soils in Zanjan Province Under Simulated Rainfall

فرسايش شياري عبارت از فرآيند جدا شدن و انتقال ذرات خاك توسط جريان متمركز رواناب است. اين فرسايش شكل رايج فرسايش آبي در دامنه ها مي باشد. فرسايش پذيري شياري بيان گر ميزان جدا شدن ذرات خاك و انتقال آنها توسط نيروي برشي جريان متمركز است. اين آزمايش به منظور تعيين فرسايش پذيري شياري در برخي خاك هاي استان زنجان تحت باران شبيه سازي شده انجام گرفت. براي اين منظور نمونه هايي از هشت خاك با بافت مختلف شامل رسي، لوم رسي، لوم سيلتي، لوم رس شني، لوم شني، شن لومي،لومي و شني از سطح استان جمع آوري و به داخل كرت هاي كوچك (120 *100 سانتي متر) مستقر روي زميني با شيب يكنواخت (10 درصد) انتقال يافت. كرت ها تحت پنج رخداد باران با شدت 60 ميلي متر در ساعت به مدت يك ساعت قرار گرفتند. براساس نتايج، فرسايش پذيري شياري در خاك هاي با بافت مختلف تفاوتي معني دار داشت (P<0/01). فرسايش پذيري شياري خاك ها همبستگي معني داري با درصد بخش معدني (شن، رس و سنگريزه) و درصد سديم تبادلي داشت. با افزايش درصد شن و سنگريزه، نفوذپذيري خاك افزايش يافت و در نتيجه توليد جريان متمركز كاهش يافت. تجزيه رگرسيون خطي چندگانه نشان داد كه فرسايش پذيري شياري در خاك ها به طور قابل ملاحظه اي رابطه اي معني دار با درصد سديم تبادلي خاك دارد (0/85= P<0/01 ،R2). در خاك رسي به دليل وجود درصد سديم تبادلي بالا (حدود 13) نسبت به ساير خاك ها بالاترين ميزان فرسايش پذيري شياري بين خاك ها مشاهده شد.

Rill erosion is the detachment and transport of soil particles by concentrated flow of runoff. It is the most common form of water erosion in the hill slopes. Rill erodibility is the rate at which soil particle is detached and transported by shear force of the concentrated flow. The study was conducted to determine the rill erodibility in different soil textures in Zanjan province using a rainfall simulator. To this end, sles of eight soil textures consisting of clay, clay loam, silty loam, sandy clay loam, sandy loam, loamy sand, and sandy were collected from land surface and transported to small plots (120 cm  100 cm) on a sloped uniform land (10%). The plots were exposed to five simulated rainfalls with a constant intensity of 60 mm h1 for one hour. Based on the results, there was a significant difference among the soil textures in the rill erodibility (p< 0.01). Rill erodibility of the soils significantly correlated with mineral fraction (sand, clay, gravel) and exchangeable sodium percentage (ESP). With an increase in sand and gravel percentage, soil infiltration rate strongly increased and consequently production of the concentrated flow steadily decreased. Multiple regression analysis indicated that the rill erodibility in the soils was remarkably related to ESP (R2= 0.85, P< 0.01). Clay soil showed to have the highest rill erodibility among the soil textures due to higher exchangeable sodium percentage (ESP= 13).