بررسي پروانچه‌ها در اسناد تشكيلات اداري آستان قدس در دورۀ صفويه

Parvancheh in Safavid era: an examination of the holdings in the archives of Astan-e-Quds Razavi

هدف: مقالۀ حاضر در صدد تبیین و شناساندن یكی از انواع سند به نام «پروانچه»  و تحلیل جایگاه آن در میان مجموعۀ اسناد تشكیلات اداری آستان قدس در دورۀ صفویه است. روش/ رویكرد پژوهش: این پژوهش به روش توصیفی – تحلیلی بر پایۀ منابع كتابخانه‌ای و با بررسی پروانچه‌های موجود در اسناد تشكیلات اداری آستان قدس، انجام شده است. یافته‌ها و نتایج پژوهش: یافته‌ها نشان می‌دهد پروانچه، توسط شاه صفوی صادر می‌شد و مضمون آن بیشتر مربوط به امور جاری و تصمیمات مربوط به امور مالی است. پروانچه، جهت انتصاب افراد به مشاغل در مجموعۀ آستان قدس و تعیین حقوق آن‌ها و پرداخت مواجب به نظامیان حكومتی و نیز پرداخت وظیفه به وظیفه‌بگیران و بازماندگان آن‌ها صادر می‌شد و متصدیان آستان قدس ملزم به رعایت مفاد آن بودند. پروانچه‌های موجود، نسخۀ اصلی نیست؛ بلكه سواد یا صورتی از اسناد است. علت این است كه پروانچه‌های یاد شده در دستگاه سلطنتی صادر می‌شد، سواد یا رونوشت آن برابر اصل می‌شد و به آستان قدس ارسال می‌گشت. همین رونوشت، اساس گماردن افراد به شغلی و پرداخت حقوق به آن‌ها در مجموعۀ آستان قدس بود. از سال 1120 ق. پروانچه‌ای موجود نیست و به نظر می‌رسد از این زمان به بعد پروانچه جای خود را به «رقم» می‌دهد. این روند، در دورۀ افشاریه نیز ادامه می‌یابد و پروانچه به عنوان نوعی شیوۀ دستوری منسوخ می‌شود. 

Purpose: The purpose of this study is to describe and analyze a kind of ordinance called Parvancheh in the archives of Astan Quds Razavi from the Safavid era. Method/ Research Approach: Items are described in terms of physical properties, informational value, and content. Findings: Parvanchehs were issued by Safavid kings and basically involved current issues and financial affairs, e. g. appointment of people to positions, setting salaries, and paying allowances (Vazifeh) to children and the elderly. All Parvanchehs are not original. Some are copies, as each Parvancheh issued by the court, was copied, checked against the original and sent out. It seems after 1120 a. h, Parvancheh was abandoned and replaced with Raqam (another kind of ordinance) which lasted to the end of Afsharid era