مقايسه مفهوم سماع در آثار سُلمي و احمد غزّالي بر مبناي الگوي پيش‌انگاشت‌هاي زباني

Sama in the Works of Sulamī and Ghazālī; Based on Verbal Presuppositions

پیش‌انگاشت ازجمله مباحث زبان‏شناختی است كه تفسیر یك متن مورد توجه قرار می‌گیرد. پیش‌انگاشت‌ها در حكم پنداشت‌ها و گمان‌هایی در خصوص دانش زبانی و جهان‌بینی نویسنده هستند كه آنها را با خوانندگان احتمالی‌اش به اشتراك می‌گذارد تا اهداف ارتباطی او به‌خوبی شكل گیرد. ارتباط ما با متونی كه در گذشته تولید شده‌اند، براساس بازسازی موقعیت‌های تاریخی و اندیشگانی روزگار تولید متن است. مبحث سماع نیز كه از موضوعات پرمناقشه در تاریخ تصوف به‌شمار می‌آید، در معرض ارزیابی‌های متعدد و گاه ضدونقیض است و از این‏رو، درك پیام گویندگان و استنباط معنی ضمنی حاصل از آن منوط به درك پیش‌انگاشت‌های گزاره‌های آنها خواهد بود.هدف ما در این مقاله این است كه با استفاده از روش زبان‏شناختی ـ معنی‏شناختی مفهوم سماع را در آثار سلمی و غزّالی مقایسه كنیم و كاركرد پیش‌انگاشت را برای درك كامل‌تر و دقیق‎تر سیر تحول تاریخی این پدیدار عرفانی نشان دهیم. نتایج حاصل از این پژوهش به اجمال چنین است كه پیش‌انگاشت‌ دو دورة تكوین و اثبات را در مسیر شكل‌گیری و تحول عرفان و تصوف ترسیم می‌كند. بر این اساس، سلمی با توجه به دیدگاه‌های پدیدارشناختی و كل‌نگرانة خود به دورة نخست و احمد غزّالی با توجه به زبان و تفكر استعاری و نگرش پدیداری­ـ­ روان‏شناختی خود به دورة دوم تعلق دارد.

Verbal presupposition is a linguistics subject that is paid attention in interpreting texts. Verbal presuppositions, as hypotheses and ideas about linguistic knowledge and outlook of writer of a text, are shared with potential readers. We are connected to the old texts by reconstruction of historical situations and the thoughts that were in common use at the time which the text was produced. Sama (ritual that often includes singing, dancing, recitation of poetry and prayers) is one of disputed subjects in the history of Sufism and there are many contradictory evaluations about it, so for understanding the meaning of these evaluations, we need to know their verbal presuppositions. The aim of present article is to compare the concept of sama in the works of Abū Abd ar-Rahmān as-Sulamī and Ahmad Ghazālī by using lingusitic and semantic method. Also, we try to show the function of presuppositions in a comprehensive recognition of the ritual’s historical development. According to the presuppositions, there are two periods in the formation of sama: generation and stability. Abū Abd ar-Rahmān as-Sulamī, based on his phenomenological and wholistic approach belongs to the period of generation, and Ahmad Ghazālī, with regards to his metaphorical language and  phenomenological – psycological approach belongs to the period of stability.