بررسي وجوه نوستالژي در شعر حافظ

Nostalgia in the Poems of Hāfez

نوستالژی از اصطلاحات علم روان‌شناسی و به معنای دل‏تنگی، حسرت‌زدگی، و غم غربت است كه از دیرباز، در ادبیات فارسی نمود گسترده‌ای داشته و جایگاهی ویژه را در شعر غنایی به خود اختصاص داده اسـت. هدف ما در پژوهـش حاضر بررسی وجوه نوستالژی در اشعار حافظ در سـه بخش فردی، سیـاسی- اجتماعی، و عرفانی با روش توصیفی – تحلیلی است. عصر حـافـظ دوره‌ای بحـرانی در تـاریخ ایران بوده است؛ از ایـن‌رو، تأثـرات حاصـل از اوضـاع نـابهنـجار سیاسـی- اجتماعی در سروده‌های این شاعر بسیار برجسته است؛ به گونـه‌ای‌كه بسیاری از مصـادیق نوستـالژی در شـعر حافــظ ریـشه در زمیـنـه‏هــای ســیاسی- اجتماعی عـصر او دارد. اندیشه‌های عرفانی خواجه در نگاه به گذشته ازلی و هبوط انسان به كره خاكی با حسرت و اندوه جدا شدن از عالم مـعنا پیوند مـی‌خورد و نگاه متفاوت حافظ به این مسأله هم شایسته بررسی است. با توجه به شخصیت فعال و مؤثر حافظ، در شعر او موارد نقض نوستالژی را نیز می‌توان مشاهده كرد؛ اندیشه‌هایی چون غم‌ستیزی و شادخواری، امیدواری به آینده، توكل به لطف خدا و رضا دادن به داده او حافظ را یاری كرده است تا در آن روزگار سیاه، اسیر سلطه غم و حسرت نشود.

Nostalgia, as a psychological term, has been put forward in Persian literature from way back and has an especial place in lyrical poetry. By using descriptive-analytical method the present research is to study the different aspects of nostalgia in personal, politico-social and mystical levels in Hāfez poetry. In the history of Iran, the era of Hafez was a critical situation, so the influences of abnormal politico-social events in his poems are distinct. Many of  nostalgic cases in the poems of Hāfez are rooted in political and social backgrounds  of his period.  His mystical thoughts about eternity and the fall of man to the terrestrial globe are connected to the nostalgia of sepreation; a distinct view which is worthy of study. On the other hand, we can find the contrary cases in his poems, cases like joy, fighting with sadness, hope to future, resignation to God and submission to Him. These were the methods which helped him to keep his serenity and peace in spite of  the discouraging circumstances of the age.