بازتاب رسالة تمثيلي قصۀ ‌الغربة ‌الغربية و جغرافياي مثالي سهروردي در مثنوي مولوي

The Reflection of Ghorbat al-gharbiyah in Masnavi Manavi

مفاهیم جدایی از عالم علوی، غربت روح در قفس تن، و بازگشت به اصل در ادبیات عرفانی ایرانی- اسلامی، غالباً در آثار تمثیلی و با زبانی نمادین بیان شده است. یكی از مهم‌ترین این آثار رسالة كوتاه قصۀ الغربة ‌الغربیة شیخ‌شهاب‌الدین سهروردی است. هدف ما در این مقاله این است كه با روش توصیفی ـ تحلیلی، مفهوم «غربت غربی» سهروردی در این رساله را كه در قالب جغرافیای مثالی مطرح می‏شود، در مثنوی مولوی جست‌وجو كنیم و با توجه به تمثیل‌های شیخ اشراق، دریافت‌های تأویلی - عرفانی مولوی را طرح و تبیین نماییم و نشان دهیم كه مشرق و مغرب مثالیِ سهرودی، ناكجاآباد و هورقلیای او و نیز اسیرشدن روح در چاه ظلمانی مغرب و طَیَران او كه همان سیروسلوك به‌سوی مشرق عالم علوی است، در مثنوی چگونه نمود یافته است. از این طریق، به سرچشمه‌های مشترك این مفهوم، یعنی تأویل‌های قرآنی هر دو حكیم، دست می‏یابیم. شیخ اشراق و مولوی بلخی با تأویل قصص قرآنی و رموز این كتاب وحیانی توانسته‌اند نشان دهند كه از طریق شهود، انسان می‌تواند هویّت نوری نفس را به دست آورد و در‌یابد كه جایگاه اصلی وی این دنیا نیست و برای بازگشت به اصل باید به شهود و تجرید روی آورد.

The issues of separation from higher world, spiritual nostalgia and return to origin have been expressed with symbolic language in allegorical texts of Iranian-Islamic mysticism.  One of the most important texts is Sohravardiʹs Ghorbat al-gharbiyah (the Occidental exile). Sohravardi proposes the concept of "the Occidental exile" in a utopian and an idealistic geography. By using descriptive-analytical method, the present article tries to study this concept in Masnavi Manavi of Jalāl al-Din Rūmi and to show his hermeneutic and mystical apprehensions with regards to Sohravardiʹs allegories. The research shows that how Sohravardian terms like ideal east and west, utopia, corps astral, being imprisoned in tenebrous well and mystical journey (suluk) to the east and higher world, all have been manifested in Masnavi Manavi. Doing so, it reveals that the common source of these two scholars, is, Quranic hermeneutic. They interpret the tales and allegories of Quran and indicate that the man can obtain his/her divine and luminous identity and understand that his/her true place is not the material world, and must resort to intuition and purification.