برآورد حجم اقتصاد زيرزميني و فرار مالياتي: تحليل تجربي در ايران

Estimating the Size of the Underground Economy and Tax Evasion: An Empirical Analysis in Iran

اقتصاد ايران همانند اغلب اقتصادهاي جهان با معضل فرار مالياتي روبه رو بوده و در سال هاي اخير به دليل گسترش تحريم هاي اقتصادي، افت شديد قيمت نفت و كسري بودجه حاصل از آن، دولت درپي تمركززدايي از نظام وابسته به درآمدهاي نفتي و جايگزيني آن با درآمدهاي مالياتي است. در چنين شرايطي خلا مطالعاتي از حيث سنجش و اندازهگيري كمّي حجم اقتصاد زيرزميني و فرار مالياتي اهميت دوچنداني مي يابد. با توجه به چنين ضرورتي، مطالعه حاضر با هدف برآورد حجم اقتصاد زيرزميني و ميزان فرار مالياتي در اقتصاد ايران با استفاده از رهيافت تابع تقاضاي پولي تانزي و الگوي تصحيح خطاي برداري (VEC) براي داده هاي سالانه 1352 تا 1392 انجام گرفته است. در اين مدل نسبت پول نقدِ در گردش به حجم نقدينگي به عنوان متغير وابسته و متغيرهاي بار مالياتي، نسبت حقوق و دستمزد به درآمد ملي، درآمد سرانه ملي حقيقي و نرخ بهره حقيقي به عنوان متغيرهاي توضيحي براي بررسي انتخاب شده‎اند. بر اساس يافته هاي تحقيق، دو متغير بار مالياتي و نسبت حقوق و دستمزد به درآمد ملي بر نسبت پول نقد در گردش به حجم نقدينگي در بلندمدت اثر مثبت و متغيرهاي درآمد سرانه ملي حقيقي و نرخ بهره حقيقي در بلندمدت بر اين نسبت اثر منفي دارند. همچنين، نتايج تحقيق نشان مي دهد كه حجم اقتصاد زيرزميني و فرار مالياتي برآوردي طي دوره مورد بررسي روندي صعودي دارند.

The Iranian economy is facing with tax evasion like most other economies, and in recent years due to the economic sanctions imposed on Iran, oil price falls and budget deficits, Iran’s government seeks to substitute oil revenues with tax revenues. By taking into consideration this necessity, the present study has been carried out with the aim of estimating the size of the underground economy and the level of tax evasion in the Iranian economy using the Currency Demand Function and Vector Error Correction Model (VECM) for 1973-2013 time series data. In this model, “the ratio of currency holdings”(C) to “money” (denoted as M2) is assumed as the dependent variable and “the ratio of wages and salaries to national income” (WSNI), “real per capita National income” (YNR), “the real rate of interest paid on time deposits” (RL) and “effective tax rate” (Tax Burden) are taken as independent variables. Based on the research results, two variables of Tax Burden and WSNI have positive effects on the ratio of C to M2 and the variables of RL and YNR have negative effects on this ratio in the long-run. Moreover, the research results show that the estimated size of the underground economy and tax evasion levels indicate an ascending trend during the period under study.