«عيار» و «اساس» در اسلامي بودن تمدّن

Measure and Foundation in the Islamity of Civilization

آيا ملاك ديني‌بودن يك تمدن و از جمله تمدن اسلامي، امور باطني و ايماني در آن تمدن است يا ابعاد ظاهري و ديني هر تمدني ملاك ديني بودن آن را به دست مي‌دهد؟ مدعاي اين مقاله آن است كه تمدن اسلامي از نقطه اسلام و امور ظاهري ديني آغاز مي‌شود (عيار تمدن اسلامي) و در نقطه ايمان و امور باطني ديني به كمال مي‌رسد (اساس تمدن اسلامي). اسلام (از به زبان آوردن شهادتين تا عمل به مناسك ديني) به‌عنوان آسان‌ترين معيار مي‌تواند امت اسلامي را در گسترده‌‌ترين مقياس (با بيشترين‌ كميت و چه‌بسا كمترين كيفيت در نظام مناسبات انساني) در كنار هم گردآورد، ولي تمرين اسلام و التزام به ظواهر ديني زمينه را براي رشد و تعميق امور باطني و ايماني هموار مي‌كند و دست‌كم برخي از مسلمانان را به اوج كمال ديني مي‌رساند (بيشترين كيفيت با كميتي كمتر در نظام مناسبات انساني). هرچند ظاهر اسلامي و ديني، هم در آغاز و هم در نقطه پايان، ملاكِ اسلامي‌بودن تمدن در سطح كلان خواهد بود، اسلامِ تهي از ايمان با اسلام برآمده از ايمان به لحاظ سطح، قلمرو و ژرفا متفاوت خواهند بود و در تنظيم مناسبات انساني هم نقش اسلامِ برخاسته از ايمان بسيار تأثيرگذارتر خواهد بود.

What is criterion for the Islamity of the Islamic civilization? Is it faith (Internal feature) or Islam (External factor)? Emphasizing on Islam as an external issue could result in hypocrisy, and highlighting faith (Iman) might conduce to excommunication (Takfir) in the civilization. In order to resolve this dilemma, I will argue that Islamic civilization (in theory and in reality), starts from minimum Islam to include as many people as members of the Muslim Ummah, then it develops by faith and internal practices. These practices are spiritual trainings, by which hypocrisy can be removed. At the same time, it is essential and fundamental to pave the way for faithfoster by spiritual rituals. Although social faith and faithful civilization is the peak point of the Islamic civilization but faith per se (without external signs) cannot be evaluated on individual and social scales. Based on this, on the contrary to excommunicators, Islam is the single way for the recognition of Islamity in the civilization, and Iman is the way not for evaluation and inquisition, but for flourishing of humanity on individual and social scale to make interhuman relationships that is the hard core of every civilization.