مقايسه روش‌شناختي الگوهاي الهياتي اسلامي و جامعه‌شناسي مدرن (با تأكيد بر تزاحمات و تعاملات رويكردهاي كلاسيك)

A Methodological Comparison of Islamic Theological Models and Modern Sociology (With an emphasis on conflicts and interactions of classical approaches)

نسبت روش‌شناسانه ميان دو الگوي شناختي الهيات اسلامي و جامعه‌شناسي مدرن از دو بعد تزاحم‌ها و تعامل‌ها موضوع مقاله حاضر است. پرسش اصلي به چگونگي تمايز روش‌هايي بازمي‌گردد كه متألهان مسلمان و جامعه‌شناسان در قرائت كلاسيك هر دو رويكرد به كار مي‌برند. نتيجه بررسي‌ها بيانگر آن است كه خاستگاه تزاحم يا تعامل ميان روش‌هاي به‌كار رفته در قرائت كلاسيك از دو حوزه الهيات اسلامي و جامعه‌شناسي مدرن به اهداف مورد نظر متألهان و جامعه‌شناسان مربوط مي‌شود. گرچه اين دسته از جامعه‌شناسان نيز همچون متألهان در پي پاسخ‌گويي به دغدغه‌ها و نيازهايي اخلاقي‌اند، ولي متألهان با اتخاذ روش‌هاي عقلي و نقلي مي‌كوشند به نحوي يقيني،‌ امكان دستيابي بشر به حقايق معتبر را در ارتباط با خداوند به‌عنوان منشأ هستي فراهم كنند، اما جامعه‌شناسان با اتخاذ روش‌هاي كمي و كيفي مي‌كوشند تا به نحو اطمينان‌آوري به كشف قواعد حاكم بر حيات اجتماعي انسان‌ها در شرايط معاصر دست يابند. روش‌هاي الهياتي به غايت‌هاي معنابخش بنيادين معطوف است و روش‌هاي جامعه‌شناختي به اطمينان‌هاي عرفي در زندگي روزمره بازمي‌گردد. ضمن حفظ تمايزها ميان اين دو حوزه، هنگامي‌كه بحث از تحقق بيروني و تاريخي مقاصد الهياتي است، اين دو حوزه نيازمند تبادل و تعامل با يكديگرند تا امكانات تاريخي و عيني هر دوره در مسير تحقق روشن شود.

I will deal with the methodological relation between two epistemic models of Islamic theology and modern sociology with respect to conflicts and interactions. The main question is how to distinguish methods deployed by Muslim theologians and sociologists in their classical readings. Results of investigations show that conflicts or interactions between deployed methods in classical readings of both Islamic theology and modern sociology traces back to their respective goals. Although these sociologists, just like theologians, seek to respond to ethical concerns and needs, theologians adopt intellectual and transmitted (based on transmitted traditions) methods to arrive, with certainty, at the possibility of achieving reliable truths regarding the relation with God as the origin of being, but sociologists adopt quantitative and qualitative methods to confidently discover principles governing human social lives in contemporary circumstances. Theological methods are directed at fundamental meaninggiving goals, and sociological methods are concerned with ordinary assurances about everyday life. We should preserve the distinction between these two fields, but when it comes to the external and historical realization of theological goals, there should be interactions between them to clarify historical and objective possibilities of each period in its process of realization.