بررسي سير تطور كاربرد مفهوم «ظل الله» در دوره ميانه تاريخ ايران بر اساس منابع تاريخ نويسي و اندرزنامه اي

هدف پژوهش حاضر بررسي سير تطور كاربرد «ظل الله» براي سلاطين ايران دوره ميانه و تبيين كاربست آن در منابع تاريخ نويسي و اندرزنامه اي است؛ و در آن تلاش مي شود به اين پرسش ها پاسخ داده شود كه سير تاريخي كاربرد مفهوم «ظل الله» در منابع تاريخي و اندرزنامه اي چگونه بوده؟ و از چه دوره اي به عنوان لقب سلاطين به كار رفته است؟ يافته هاي تحقيق حاكي از آن است كه «ظل الله» نخست در منابع تاريخي در وصف خلفا و از سده پنجم به بعد به طور محدود، در توصيف برخي سلاطين و نه به عنوان لقب، به كار رفته است. اطلاق آن در اوايل دوره ميانه به رعايت شرايطي از جمله عدالت و اقتدار مشروط بوده و به تدريج، شرايطِ اطلاق حذف شده است و حاكمان، اعم از عادل و ظالم، با توجيهاتي بديع به اين عنوان ملقب شدند. يافته هاي ديگر پژوهش نشان مي دهد سير انتقال اين لقب از خلفا به سلاطين، در منابع تاريخ نويسي، پيش از اندرزنامه ها آغاز شده است؛ اما پس از نصيحه الملوك غزالي، برخي اندرزنامه ها نيز با توجيهات گوناگون، در محكم كردن پايه هاي نظام «ظل اللهي» سلطاني نقش مهمي ايفا كردند.