استعمار روسي و اسلام شيعي: سياست روسيه تزاري در قبال شيعيان در نخستين سال هاي اشغال قفقاز(1813-1850 م.)

در جريان اشغال ولايات ايراني قفقاز به دست روسيه، جمعيت چشمگيري از شيعيان اين منطقه نيز به تابعيت تحميلي روسيه تزاري درآمدند. اين شيعيان بيش تر در بخش هايي از اين سرزمين مستقر بودند كه تا پيش از اشغال، تابعي از سپهر سياسي، اجتماعي و فرهنگي ايران به شمار مي رفت. بخش اندكي از اين جمعيت، به ويژه پيشوايان روحاني ايشان با مشاهده تثبيت سلطه دولت تزاري ترجيح دادند از موطن خود هجرت كنند. اما اكثريت در همان سرزمين آباء و اجدادي خود باقي ماندند و زندگي خود را در زير بيرق روس ادامه دادند. اداره اين جمعيت و اداره امور ايشان يكي از مسايل پيش روي حكومت استعماري روسيه و از جمله دغدغه هاي فرمانداري نظامي قفقاز بود. با وجود اين، در شرايطي كه مسايل مرزي بين ايران و روسيه هنوز به صورت نهايي فيصله نيافته و زمينه جنگ همچنان فراهم بود، مسئله جدي و فوري، مهار گرايش شيعيان قفقاز به تبعيت از سياست هاي دولت ايران در پيوند با علماي بزرگ شيعه بود. در اين پژوهش كوشش شده است تا كيفيت سياست استعماري دولت تزاري در قبال علماي شيعه قفقاز بررسي شود. كانون تمركز آن بر نحوه رفتار فرمانداري نظامي قفقاز با دو تن از علماي برجسته شيعه، اولي ملاتنگري وردي، پيشواي مسلمانان شيعه تفليس و دومي آقاميرفتاح، مجتهدي است كه نقش آفريني وي در جريان اشغال تبريز به دست روس ها چهره او را در تاريخ ايران اين دوره بدنام كرده است. به نظر مي رسد نتايج اين تحقيق مي تواند زوايايي از سياست استعماري حكومت روسي قفقاز در قبال شيعيان اين منطقه را در دوره پس از تحميل مصالحه گلستان روشن كند.