آنالوژي، اقسام و مباني آن: بررسي ديدگاه آكوئيناس و ابن‏سينا

Analogy, types and foundations: from the viewpoint of Aquinas and Avicenna

مسئله زبان ديني از جنبه‏هاي مختلفي همچون جنبه معناشناسانه قابل بررسي است. مسئله اساسي درباره معناشناسي زبان دين آن است كه آيا مي‌توان و چگونه مي‌توان زبان و مفاهيم به‌كاررفته درباره مخلوقات را به‌نحو معنادار، حقيقي، ايجابي و صادق درباره خداوند به‌كار برد؟ چگونه مي‌توان اوصاف منتزع از مخلوقات امكاني و به‌طور عمده منطبق بر آنها را به خداوند نامتناهي واجب بسيط اسناد داد؟ در اين نوشتار، با بررسي تطبيقي ديدگاه آكوئيناس و ابن سينا روشن مي‌گردد كه اگرچه اصل آنالوژي به‌عنوان راهكاري براي حل مسئله زبان ديني به آكوئيناس منسوب است، وي اين ديدگاه را از ابن سينا وام گرفته است. آكوئيناس با استفاده از آنالوژي اسنادي دروني، چنين اوصافي را بر خداوند حمل مي‌كند. البته وي از ديگر اقسام آنالوژي، از جمله آنالوژي استعاري نيز بهره مي‏برد و برخي توصيف‌هاي متون ديني درباره خداوند را با استفاده از آن توضيح مي‌دهد، درحالي‌كه ابن‏سينا نيز با استفاده از كلّي مشكك  كه چيزي جز آنالوژي اسنادي دروني نيست  بر اين مسئله غلبه مي‌يابد. همچنين او با استفاده از زبان تمثيل كه همان آنالوژي استعاري در اصلاح آكوئيناس است، توصيف‌هاي موجود در دين درباره خداوند و معاد را تبيين مي‌كند. به نظر مي‌رسد ابن‏سينا در تبيين مدعاي خود، از قدمت و دقت بيشتري برخوردار است.

The issue of religious language can be investigated from various aspects, including the semantic. The fundamental issue on the semantics of the language of religion is this: “Canand how canthe language and concepts used about creatures, be significantly and positively and truly used about God? How can attributes abstracted from finite creatures refer to God Who must be simple and infinite?” Aquinas uses the analogy of internal attribution, and such attributes abstracted from finite creatures apply to God. Of course, he uses other types of analogy, including metaphorical attribution, to explain some religious texts about God. But Avicenna also uses the general ambiguous idea which is not different from the analogy of internal attribution. Also, he explains the language of religion with using a metaphor that it is not other than metaphorical attribution. It seems that in explaining his own claims, Avicenna has more accuracy and precedence.