انتقال بذر توسط علفخوران با جثه متفاوت در زيستگاه‌هاي مرتعي منطقه مركزي كشور (مطالعه موردي: پارك ملي كلاه قاضي اصفهان)

Seed dispersal by different-sized herbivores in rangeland habitats of central Iran (Case study: Esfahan Kolah Ghazi National Park)

در اين مطالعه، پتانسيل انتقال بذر گياهان توسط سه گونه علفخوار وحشي با جثه متفاوت (خرگوش دشتي، آهوي ايراني و كل و بز كوهي) در زيستگاه هاي مرتعي پارك ملي كلاه قاضي اصفهان بررسي گرديد. پنج منطقه زيستگاهي اصلي براي هر علفخوار انتخاب و در هر مكان ۱۰ نمونه سرگين تازه در ماه هاي فروردين تا خرداد و مهر تا آبان (۵ ماه فصل رويش) جمع آوري گرديد. سپس تركيب بذري نمونه هاي سرگين در آزمايش هاي جوانه زني در گلخانه به مدت ۸ ماه بررسي گرديد. در مجموع گونه هاي نمونه هاي سرگين كل و بز (۱۶۳۷ عدد بذر معادل 43/4 درصد از كل بذرها)، ۴۳ گونه از نمونه هاي سرگين هاي آهو (۸۳۳ عدد بذر معادل 22/1 درصد از كل بذرها) و ۱۹ گونه از نمونه هاي سرگين خرگوش (۱۰۸۳ عدد بذر معادل 28/7 درصد از كل بذرها) ثبت شد. تركيب بذري نمونه هاي سرگين سه گونه علفخوار به طور معني داري متفاوت بود. همچنين تعداد گونه بذري انتقال يافته در ارتباط مستقيم با اندازه جثه سه گونه علفخوار بود. با اين حال تفاوت در تراكم بذري نمونه هاي سرگين ارتباطي با اندازه جثه علفخواران نداشت. با توجه به زادآوري اكثر گونه هاي گياهي پارك از طريق بذر و انتقال بذر گونه هاي گياهي متفاوت توسط سه گروه جانور، انتقال بذر از طريق سرگين علفخواران با جثه متفاوت مي تواند نقش مهمي در حفظ و پويايي پوشش گياهي زيستگاه هاي مرتعي، در صورت فراهم بودن ساير شرايط محيطي، داشته باشد. نتايج اين تحقيق ضمن افزايش دانش انتقال بذر گياهان مناطق خشك، مي تواند به طور ويژه در مديريت و احيا پوشش گياهي در اكوسيستم هاي حفاظت شده و زيستگاه هاي مرتعي كشور به كار گرفته شود.

The present research was aimed to assess the potential seed dispersal of plant species by differentsized herbivores of hare (Lepus capensis), Persian gazelle (Gazelle subguttrosa) and wild goat (Capra aegagrus) in rangeland habitats of KolahGhazi National Park in Esfahan. Ten freshly pellet groups (dung sample) of herbivore species were randomly collected in each of selected habitat sites during spring and autumn growing seasons (April to June and October to November). Seed content of dung samples were determined in greenhouse germination experiments over a period of 8 months. In total, 1637 seedlings from 60 plant species (19, 43 and 45 seed species in dung samples of cape hare, Persian gazelle and wild goat, respectively), mainly annual with attractive inflorescence and small seeds were recorded in dung samples of the three herbivore species. Seed content found in the all herbivores dungs were differed significantly, in addition, numbers of dispersed seedlings were correlated to herbivores size. However, the observed differences in dung seed density of herbivore species was not related to their sizes; so the highest and the least number of seeds were recorded in dung samples of wild goat and Persian gazelle, respectively. Given that most of plant species recorded in the Park regenerate by seeds, and that seeds of different plant species dispersed by herbivore species, seed dispersal via dung of differentsized herbivores may play an important role in vegetation conservation and dynamics of these rangelands habitats, only if required environmental factors met. While increasing knowledge of plant seed dispersal, results of the present research can be specially applied in managing countryrsquo;s protected ecosystems and rangeland habitats