امكان‌سنجي فقهي استفاده از صكوك بيع دين جهت عمليات بازار باز بانك مركزي؛ دلالت‌هايي جهت تقويت بازار بدهي اسلامي در كشور

The Fiqhi Possibility of Using Bay Al-Dayn Sukuk as a Substitute for the Iranian Central Bank Musharakah Papers

اين تحقيق تلاش مي‌كند تا پس از مرور مباني فقه اماميه در موضوع بيع دين، امكان‌سنجي تبديل بدهي‌هاي دولت و بانك‌ها به بانك مركزي به اوراق بهادار را بررسي نموده و ضوابط اساسي كه لازم است در طراحي و استفاده از اوراق بيع دين جهت سياست‌گذاري پولي مورد توجه واقع شود را برجسته نمايد. يافته‌هاي اين تحقيق كه به روش تحليل محتوا و اجتهاد فقهي به دست آمده‌اند، نشان مي‌دهد كه بدهي‌هاي دولت و بانك‌هاي دولتي (مانند بانك­مسكن) به بانك مركزي به‌دليل وجود اتحاد مالكيت بين آن‌ها، غيرحقيقي بوده و نمي‌توان بر روي آن اوراق منتشر نمود؛ اما انتشار اوراق بر روي بدهي‌هاي بانك‌هاي خصوصي به بانك مركزي (چه به‌صورت اضافه برداشت باشد و چه به‌صورت خط اعتباري) امكان‌پذير بوده و بازار اوليه و ثانويه آن هر دو صحيح است. بر اساس يافته‌هاي اين تحقيق مي‌توان مدّعي بود كه اوراق بيع دين به‌دليل سادگي، كم‌هزينه‌ بودن و عدم نياز به نقل و انتقال دارايي فيزيكي، ابزاري بسيار مناسب جهت سياست‌گذاري پولي بر روي بدهي‌هاي بانك‌هاي خصوصي به بانك مركزي است؛ اما به‌دليل محدوديت‌هايي كه دارد، مستقيماً در مورد بدهي‌هاي دولت و بانك‌هاي دولتي به بانك مركزي كاركرد ندارد؛ البته مي‌توان براي حل اين مشكل راه‌كارهايي ارائه نمود. توسعه بازار صكوك بيع دين بانك مركزي (در كنار ساير اوراق با كيفيت دولتي مانند اسناد خزانه اسلامي) مي‌تواند به تقويت و تعميق بازار بدهي اسلامي در كشور كمك شاياني نمايد.

Reviewing the Imamiah Fiqh bases in the issue of Bay AlDayn, this paper tries to discuss the possibility of securitizing the debts that the Iranian government and banks owe the central bank. In addition, it tries to find out the principals that should be paid attention to in designation and usage of the Bay AlDayn Sukuk to conduct monetary policies. Using the content analysis and Ijtehad approach, the results show that because of the fact that there is a united ownership between government, Public banks and central bank (in other words, the Public banks and central bank are part of the government and not an independent entity), the debts that the government itself or the Public banks owe the central bank cannot be securitized. However, it is not the case when it comes to the debts of private banks to the central bank and hence they can be securitized using Bay AlDayn. Therefore, the first and second market for these kinds of securities are both permissible. Based on the research findings, it can be claimed that the Bay AlDayn Sukuk is a very suitable instrument to securitize the private banks debts to the central bank. The rationale behind this is that the structure of the Bay AlDayn Sukuk is very simple, costless and it does not need any transform of physical tangible goods between Sukuk stakeholders. Nevertheless, because of the limitations this instrument has, it could not be used to securitize the debts that government itself or the Public banks owe the central bank.