تعيين الگوي كشت محصولات زراعي با تاكيد بر سياست كاهش مصرف كود و آب در استان مازندران (مطالعه موردي: شهرستان بهشهر)

Determination of cropping pattern with emphasis on reduction in chemical fertilizers and water consumption policies in Mazandaran province: case study of Behshahr

سابقه و هدف: محيط زيست يكي از مولفه‌هاي اصلي در سياست‌هاي كلان جهاني بوده و بسياري از مولفه‌هاي ديگر را تحت‌الشعاع قرار داده است به همين دليل مهم‌ترين عامل و پيش‌نياز بسياري از فعاليت‌ها در سطح كلان، سازگاري با محيط زيست است. آلودگي‌هاي زيست‌محيطي يكي از مهم‌ترين چالش‌هاي جامعه انساني در قرن بيست و يكم است. كشاورزي داراي ارتباط نزديك‌تري نسبت به ساير بخش‌هاي اقتصاد با محيط زيست است. محيط زيست از يك‌سو تامين‌كننده نهاده‌هاي اصلي مورد نياز براي توليد محصولات كشاورزي همانند آب و خاك مي‌باشد و از سوي ديگر متاثر از آلودگي‌هاي ناشي از فعاليت‌هاي توليدي بخش كشاورزي و به‌ويژه آلودگي آب و خاك به‌واسطه مصرف بي‌رويه نهاده‌هاي شيميايي كود و سم مي‌باشد. در دهه گذشته مصرف كودهاي شيميايي، اثرات و پيامدهاي زيست‌محيطي نامطلوبي نظير آلودگي آب و خاك و بروز مشكلاتي در خصوص وضعيت سلامت انسان‌ها و ديگر موجودات زنده را به همراه داشته است. هدف از اين مطالعه بررسي اثرات كاهش مصرف كود و آب بر الگوي كشت شهرستان بهشهر است. مواد و روش‌ها: در اين مطالعه با استفاده از روش برنامه‌ريزي رياضي مثبت (PMP) اثرات سياست كاهش كود و آب بر الگوي كشت محصولات زراعي در زير بخش زراعت شهرستان بهشهر، در استان مازندران بررسي شده است. برخي اطلاعات مورد نياز اين پژوهش شامل منابع در دسترس شهرستان از سازمان جهاد كشاورزي و سازمان آب منطقه‌اي منطقه مورد مطالعه و همچنين مركز آمار ايران اخذ شده است، همچنين اطلاعات هزينه توليد و درآمدي زارعين منطقه به‌وسيله پرسشگري از زارعين شهرستان بهشهر به‌دست آمده است. روش نمونه‌گيري در اين پژوهش روش ساده تصادفي بود و تعداد 133 نفر از زراعين شهرستان بهشهر مورد پرسشگري قرار گرفتند. يافته‌ها: نتايج نشان داد كه در سياست كاهش كود به‌ميزان 49 درصد سطح زير كشت تمام محصولات زراعي كاهش مي‌يابد و بيش‌ترين كاهش مربوط به محصول كلزاي ديم مي‌باشد. در سياست كاهش كود به‌ميزان 56 درصد نيز سطح زير كشت همه محصولات كاهش مي‌يابد كه بيش‌ترين كاهش مربوط به محصول گندم ديم مي‌باشد. در سياست كاهش مقدار آب به‌ميزان 13 درصد، سطح زير كشت محصولات آبي كاهش و سطح زير كشت محصولات ديم تغييري نمي‌يابد. در سياست كاهش مقدار آب به‌ميزان 93/13 سطح زير كشت محصولات آبي كاهش و سطح زير كشت محصولات ديم بدون تغيير باقي مي‌ماند. نتيجه‌گيري: با توجه به اين‌كه براساس نتايج كاهش ميزان كود بيش‌ترين تاثير را بر محصولات ديم دارد، بنابراين توصيه مي‌شود كاهش ميزان كود در مناطقي كه محصولات ديم دارند با دقت و احتياط بيش‌تري اعمال گردد، همچنين از آن‌جا كه كاهش ميزان آب باعث كاهش سطح زير كشت محصولات آبي مي‌شود، بنابراين پيشنهاد مي‌شود براي اين‌كه سطح زير كشت محصولات آبي كاهش نيابد، هم‌زمان راندمان آبياري با استفاده از آبياري تحت فشار افزايش يابد تا توليد محصولات آبي تحت‌تاثير كاهش مقدار مصرف آب قرار نگيرد.

Background and Objectives: Environmental issue is one of the most important components of global macro policies, therefore, one of the main prerequisite of many activities in macro level is compatibility with environment. Environmental pollution is one of the most significant challenges that is faced by human society in 21st century. Agriculture sector compared to the other sectors of economy is more closely related with environment. Environment from one hand provide main factors such as soil and water which are needed for production of agricultural crops and on the other hand its affected by pollution resulted from production activities of agricultural sector especially pollution due to over consumption of chemical fertilizers and pesticides. In recent decades consumption of chemical fertilizers have had undesired effects and outcomes such as soil and water pollution which in turn resulted in health condition of human beings as well as rest of living creatures. The aim of this study is to investigate the effect of reducing the consumption of fertilizer and water to cultivated area of crops in Behshahr County. Materials and Methods: In this study with application of Positive Mathematical Programing (PMP) effects of policies reduction of water and fertilizers consumption on cropping pattern of agricultural products of agronomy sub sector of Behshahr County of Mazandaran Province was investigated. Required data were gathered through Jahad-e-Agriculture organization and regional water organization of study area and statistical center of Iran. Information regarding cost of production and farmers income were gathered through direct interviews with farmers of Behshahar County. In this research simple random sampling methods was used thus 133 farmers were interviewed. Results: The results show that implementing the policy of reduction the amount of fertilizer used by 49 percent, will reduce cultivated area of all crops and the most part of reduction will occurs in the area under rainfed rapeseed. If the policy of fertilizer reduction of 56 percent comparing to current level of consumption of fertilizer is implemented the area under cultivation of agricultural crops will reduce and most of this reduction will ensue in the area under the cultivation of rainfed wheat. Under the policy of reducing the amount of irrigation water by 13.93 percent, cultivated area of all irrigated crops decrease and rainfed crops (Rainfed wheat, Rainfed barley and Rainfed rapeseed) will not change. Conclusion: As it is obvious from the results, reduction in the consumption of chemical fertilizers has more effects on rainfed crops, it is suggested that reduction in level of fertilizer consumption in the areas which contain rainfed crops is performed cautiously. Thus, noting to the results of this research work it is suggested that in order to prevent the reduction in the area under the cultivation of irrigated crops it is required to improve irrigation efficiency by usage of under pressure irrigation so that production of irrigated agricultural crops would not be effected by reduction of consumption of irrigation water.