ديالكتيك‌ تشبيه در تاريخ بيهقي

The Dialeqticue of Simile in Bayhaqiʹʹs History

از ميان امكانات بلاغي، تشبيه بيشترين كاركرد را در تاريخ بيهقي دارد. تشبيه‌ شگردي است‌ كه براي زنده‌ بيان‌ كردن تاريخ با نگرش نقادي در خدمت قلم‌ بيهقي قرار مي‌گيرد. در واقع، او براي بيان تفصيلي انديشه‌هاي خود، تجسم ‌‌بخشيدن و روشن‌‌ كردن مسيله‌‌اي و مستندكردن و القاي آن به مخاطب از تشبيه‌ استفاده مي‌كند. كاركرد تشبيه در تاريخ بيهقي، كاركردي ديالكتيكي است. با نگاهي به‌ تشبيهات تاريخ بيهقي مي‌توان به درونيات و جهان‌بيني نويسنده پي برد. همچنين اوضاع دربار غزنوي، تكرار تاريخ و در اندك مواردي، فاصله معنادار سياست ورزي در دربار غزنه با الگوهاي پادشاهي، در اين اثر ديده مي‌شود. بيهقي در سه سطح‌ از تشبيه‌ استفاده مي‌كند: 1. تشبيه ساده‌ (جمله اي) كه در آن چيزي به چيزي به‌دليل وجه ‌مشتركشان مانند‌مي‌شود و براي اين همانندي از ادات تشبيه‌ استفاده مي‌شود. 2. تشبيه ايجازي (واژگاني) كه در آن دو چيز با استفاده از پسوند يا پيشوند به دو شكل تركيبي و مشتق- كه در تاريخ‌ بيهقي بسامد بالايي دارد- به هم مانند مي‌شوند. اين نوع تشبيه‌ ضمن‌ اينكه غناي واژگان را بيشتر مي‌كند، وسعت حوزه معناشناختي و نيز ظرفيت‌ موسيقيايي متن را افزايش مي‌دهد. 3. تشبيه گسترده (داستاني)‌، كه در آن‌ رخدادهاي دربار غزنوي به ماجرايي كه در گذشته‌‌ روي داده است، مانند مي شود. بدين‌وسيله‌ بيهقي مسيله‌اي را كه در ذهن دارد و نمي‌خواهد در داستان‌ اصلي مطرح‌ كند، در روايت الحاقي به نمايش مي‌گذارد. حكايتي كه همچون آنتي تزي در برابر رخداد اصلي (تز) قرار مي گيرد تا حكايتي نانوشته (سنتز) را در ذهن خواننده شكل دهد. در اين مقاله سعي بر اين است‌ تا ضمن تحليل توصيفي- تحليلي كاركرد تشبيه در سطوح مختلف تاريخ بيهقي، فلسفه‌ بهره‌برداري همه جانبه از آن نيز واكاوي‌شود.

Simile is a technic for expressing of history dynamically and with critic approach that Bayhaqi benefits of it. He uses from simile for expressing of his thoughts, to make dramatize imagine, to clear of issues, documentation and inspire to readers. The function of Simile in Bayhaqid history is a dialectic function. Simile is used in three dimensional levels: 1. simple Simile, a comparison between two distinctly different things is explicitly indicated by the word like or as. 2. economy of simile. Usage of them has a great frequency in Bayhaqiʹs history. This kind of simile meanwhile caused to create words but it creases the rhythmic capacity of the text. 3. Big simile, that a story is compared to another story, that is, a story of qaznavi period is compared to a story in past times; a story from Islamic caliphate or pre- Islamic period. Bayhaqi usually expresses his mean in this supplemental narration, mean while he made reader to judge about that issue; an anecdote that set up like antithesis against the main story (thesis) in order to form the preliterate story (synthesis) in the mind of reader. This article explains these kind of similes with all of their examples and expresses his aim in usage of similes that shows his world view.