بررسي خطر سيل و پهنهبندي آن در دشت بافت، جنوب شرقي ايران

Assessment of Flood Hazard and its Zoning in Baft Plain (South East Part of Iran)

دشت بافت، يكي از مناطق با تكرار وقوع سيل و خسارات مكرر در ايران است. در اين مطالعه به منظور مشخص نمودن مناطق تحت خطر سيل در دشت بافت، نقشه پهنهبندي خطر با استفاده از معيارهاي ژيومورفولوژي، فتوژيولوژي و بازديد صحرايي تهيه گرديد. اساس تهيه آن تفسير عكس‌هاي هوايي 1:50000، 1:20000 و 1:40000 منطقه ( به ترتيب مربوط به سال‌هاي 1335، 1367 و 1371 ) به همراه كنترل صحرايي است. در تهيه اين نقشه لازم بود جهت تفكيك آسان تر واحدها و مرز آنها، تمامي منطقه به صورت يكپارچه ديده شود؛ به همين دليل، گستره عكسي منطقه تهيه گرديد. از آنجا كه در طبيعت عوارض خاصي سيل گير هستند (نظير مخروط افكنه، دلتاها و دشت‌هاي سيلابي)، مي‌توان در سطح اين عوارض با توجه به تغيير توپوگرافي و تغييرات تُن (Tone) عكس هوايي شدت و ضعف خطر سيل و نوع آن را شناسايي نمود. بدين ترتيب با تفسير عكس‌ها، نقشه پهنه‌بندي خطر سيل تهيه و در مرحله بعد در روي زمين كنترل صحرايي گرديد. در نقشه پهنه‌بندي، واحدهاي مختلفي؛ نظير: خطر زياد سيلاب محصور در مجرا، خطر زياد پخش سيلاب در سطح مخروط افكنه و خطر آبگرفتگي زياد در قاعده مخروط افكنه شناسايي و تفكيك شدند. با تطبيق اين نقشه با نقشه كاربري زمين سرمايه هاي تحت خطر شناسايي گرديدند. بر اين اساس بخش هايي از شهر بافت در محدوده با خطر پخش سيلاب پهنه‌اي قاعده مخروط افكنه واقع گرديده و بخش شرقي اين شهر در معرض خطر زياد سيلاب رودخانه‌اي است. همچنين تعداد زيادي از روستاهاي اين منطقه و باغات و اراضي كشاورزي به دليل واقع شدن در مجاورت رودخانه‌ها، در معرض خطر طغيان رودخانه قرار دارند. از نقشه حاصله مي‌توان براي كليه موارد مربوط به مديريت خطر سيل؛ مانند: تغيير كاربري زمين، هشدار، امداد و نجات، مقاوم‌سازي و تعيين نرخ بيمه سيل استفاده نمود. پيشنهاد مي‌‌شود كه اشغال سطوح پرخطر منع شده و با انجام عمليات آبخيزداري خطر سيل كاهش داده شود.

Baft Plain is one of flood-prone areas with frequent damages in Iran. So, in this study in order to separate hazard zones in this plain, its hazard zoning map was prepared using geomorphological and photogeological criteria and the field visit. The base for its preparation was the interpretation of the aerial photos of 1:50000, 1:20000 and 1:40000 of the area prepared in 1956, 1988 and 1992 respectively together with the field control. In order to separate different kinds of hazard zones, we need to observe the total area as a whole as well as stereoscopically. So, a print lay down was prepared from the photos. Since specific landforms are flood-prone (such as alluvial fans, deltas and flood plains), it is possible to evaluate the intensity and kind of flooding on these landforms considering delicate topography and tonal variations using aerial photos. So, the flood hazard zoning map of this plain was prepared by interpreting aerial photos and checking the interpreted map of the field. In the presented map several hazard zones such as checked ‘high flood spreading hazard’ on alluvial fans, ‘high flood inundation hazard of the basal parts of alluvial fans’ were identified and separated. Overlay of flood hazard map with the land use map revealed the elements at risk. Hence, some parts of Baft town lie at flood spreading hazard zone and the eastern parts of this town are threatened by river flooding. Also, several residential areas and agricultural fields are at threat. The prepared map may be used for all aspects of flood hazard management such as land use change, flood alerting, search and rescue operations, hazard resistant construction as well as flood-insurance rate determination. It is suggested that occupation of high hazard areas be forbidden by applying watershed management practices, the flood hazard being abated.