تحليل جامعه‌شناختي عدم تثبيت دموكراسي در ايران با تأكيد بر رويكرد نخبه‌گرايي (1385-1284)

A sociological explanation of instability of democracy in Iran

موضوع اين نوشتار تثبيت دموكراسي است.مساله مقاله اين است كه در تاريخ معاصر ايران بارها تلاش براي استقرار دموكراسي صورت پذيرفته است، اما هيچ گاه تثبيت دموكراسي تحقق نيافته است. پس از اثبات اين مساله و درمقام يافتن راه حل تئوريك مساله، تئوري‌هاي رويكرد كنشگرا در فرآيند دموكراتيزاسيون بررسي شده‌اند. درادامه با الهام از تئوري‌هاي موجود، ساختار منطقي دستگاه نظري اين نوشتار به صورت زير فرموله شده است: اگر وضعيت نخبگان گسيخته وجود داشته باشد، با شرط وجود بن بست منازعات، سازمان يابي احزاب، بحران و استقلال از فشار توده‌اي ضد مصالحه، پيمان دموكراتيك ميان نخبگان بسته خواهد شد؛ آن گاه با شرط وجود نظام حزبي مقتدر يا مشروعيت بالاي دموكراسي نسبت به ايدئولوژي‌هاي ديگر تثبيت دموكراسي رخ خواهد داد.اين استدلال از طريق گزاره‌‌هاي مشاهده‌اي مورد داوري تجربي قرارگرفته است. نوع پژوهش اين نوشتار تاريخي تطبيقي است كه در دو سطح درون سيستمي و بين سيستمي انجام شده است. بدين ترتيب از روش تاريخي روايتي براي مطالعه زمينه مند و از روش جبر بولي براي مطالعه مقايسه ميان دوره‌‌اي استفاده شده است. شواهد نشان مي‌دهد كه در تاريخ معاصر ايران بن بست منازعات به ندرت پديد آمده كه خود مانع جدي براي بستن پيمان دموكراتيك بوده است. علاوه بر اين در ايران هيچ كدام از شروط تثبيت دموكراسي يعني نظام حزبي مقتدر يا مشروعيت بالاي دموكراسي وجود نداشته است. در نتيجه حتي در دوره هايي كه نظام دموكراتيك وجود داشته، تثبيت دموكراسي رخ نداده است. بدين ترتيب مي‌توان گفت كه اگر در دوره‌هاي ديگر نيز كه نظام سياسي دموكراتيك وجود نداشته، چنين نظامي هم شكل مي‌گرفت امكان تثبيت دموكراسي ضعيف بود.

The focus of this paper is exploring the instability of democracy in Iran. There have been many struggles and efforts to establish democracy in Iran since the mid 19th century onward but this trend has not led to a situation of consistent and stable democracy.  In this paper our aim is to explain the issue by application of social action theories. Based on a review of democratization theories we propose that in the situation of disrupted elites, conflict impasse, organized parties, and independence from mass pressure against compromise, elites make democratic treaty. Then in the condition of a strong party system with the legitimacy of democracy in comparison to other ideologies, democracy becomes stable. This argument has been tested by using a historical comparative method in both within and between systems. We conclude that historical records indicate that conflict impasse seldom happened and this is a serious barrier to democratic agreement. In addition, a strong party system has never existed in Iran. Therefore, despite the existence of many attempts to establish a democratic system, consolidation of democracy has never been fully realized.