ناسيوناليسم ايراني در سده نوزدهم

Iranian Nationalism in the Nineteenth Century

ناسيوناليسم ايدئولوژي ملت است و بر حاكميت ملت بر سرنوشت خويش تاكيد دارد. ناسيوناليسم ايراني با پيشينه دوسده‌اي خود، همزاد گريزناپذير مدرنيته ايراني است. در مقاله حاضر، با بازخواني ناسيوناليسم ايراني در سده نوزدهم، اهداف و ابعاد زمينه‌ساز پيدايش آن مورد بررسي قرار مي‌گيرد. پيدايش ناسيوناليسم ايراني در اين سده، پيامد گريزناپذير بحران ناشي از رويارويي ايران سنتي با مدرنيت است كه به صورت نخبه‌گرايانه و ابتدايي در ميان برخي دولتمردان و روشنفكران ايراني و در قالب سياست‌ها و انديشه‌هاي نوگرايانه تبلور يافت. ناسيوناليسم ايراني در اصل در واكنش به توسعه‌طلبي قدرت‌هاي مهاجم خارجي، به نحو ضداستعماري بروز كرد و سرانجام در برابر استبداد داخلي، شكل ضداستبدادي به خود گرفت. ناسيوناليست‌هاي ايراني در اين دوره بر حفظ استقلال ايران تمركز كردند، هر چند حفظ هويت و يكپارچگي ايران را نيز كمابيش در زمره اهدافشان داشتند. از همين دوره، ناسيوناليسم ايراني به تدريج در پيوند با زمينه متنوع و در حال دگرگوني ايران، ماهيتي چندبعدي يافت. آشنايي و دريافت داده‌هاي سياسي مدرن، گرايشي مدني به آن داد و سپس در بازگشت به داشته‌هاي فرهنگي، گرايشي باستاني و مذهبي نيز يافت. مهمترين دستاورد ناسيوناليست‌هاي ايراني تا پايان سده نوزدهم، پردازش زمينه‌هاي حكومت قانون به عنوان پيش‌درآمد حق حاكميت ملت بود كه سرانجام در مشروطه ايراني رونمايي شد. از همين دوره است كه زمينه اشكال گوناگون ملت‌سازي در ايران معاصر شكل گرفت و فرايند تدريجي گذار از يك ملت فرهنگي به يك ملت سياسي پي‌ريزي شد، هر چند تاكنون به طور كامل تحقق نيافته است.

Post Doctorate Researcher, The Institution of Humanities and Cultural Studies Iranian nationalism, dates back two century in history, is an inevitable concomitant of Iranian modernity. The emergence of Iranian nationalism in the nineteenth century is the inevitable consequence of the encounter of traditional Iran with modernity which was manifested in an elitist and at the same time an elementary way, in the form of modern thoughts and policies, among Iranian statesmen and intellectuals. Iranian nationalism, in reaction towards the expansionist policies of the invading foreign powers, also took an anticolonial form. Also, in the face of the despotic states of the time, it took an antidespotic aspect. Iranian nationalists of the Nineteenth Century focused their efforts on maintaining the independence of Iran though the protection of Iranian identity and integrity was also among their goals. However, gradually, Iranian nationalism in response to the various changes of Iranian society developed a multidimensional nature. Facing the modern political changes, it developed a civil dimension and regarding the cultural qualities and properties of the country the religious and archaic dimensions of it also emerged. Till the end of the nineteenth century, the most important accomplishment of Iranian nationalists was preparing the grounds for the rule of law, which was in turn a prelude for the establishment of people’s right to rule. This ultimately crystallized in the Iranian constitutional revolution. From this period onwards the grounds for different forms of nationbuilding has been established in contemporary Iran, and so has the grounds for the gradual process of transition from a culturallyoriented nation to a politicallyoriented nation