جماعت‏وارگي و جماعت هيأتي

Communities and Hey`ati Community

مناسك مذهبي، علاوه بر ايجاد زمينه‌اي براي كسب تجربه ديني، عامل مهمي در بازتوليد وجدان جمعي در جامعه است. اين موضوع، بيش از همه در مناسك جمعي و عمومي ديده مي‌شود. در جامعه ايران، مناسك عزاداري محرم، يكي از عمومي‌ترين و جمعي‌ترين مناسك مذهبي است كه علاوه بر كاركردهاي ديني، تأثير بسيار مهمي در سازماندهي گروه‌هاي اجتماعي و هويت اجتماعي مردم شيعي دارد. اجتماعات و تشكل‌هاي ديني كه حول اين مناسك شكل مي‌گيرد، يكي از مجاري اصلي جامعه‌پذيري افراد در حوزه جمعي است. در جامعه شيعي ايران، به نوع خاصي از سازماندهي گروهي و اجتماع مذهبي كه در زمينه مناسك عزاداري شكل گرفته است، هيأت مذهبي گفته مي‌شود. در مقاله حاضر، به لحاظ انسان‌شناختي مؤلفه‌ها و ساختار هيأت‌هاي عزاداري و تأثير و كاركرد آنها در بازتوليد شكل خاصي از سازماندهي اجتماعي مؤمنان و هويت اجتماعي گروه‌هاي مذهبي بررسي شده است. هيأت‌هاي عزاداري، يكي از اشكال سنتي گروه‌هاي اجتماعي مذهبي است كه ساختار آن در بسياري از حوزه‌هاي جامعه ما، بازتوليد شده است، بر اين اساس در جامعه شيعي ايران، مي‌توان از "جماعت هيأتي" يا "اجتماع هيأتي" بحث كرد. بر اساس نظريه‌هاي ويكتور ترنر درباره حوزه مرحله آستانه‌اي و جماعت‌وارگي، هيأت‌ها به مثابه نوعي جماعت‌واره، در فضاهاي آستانه‌اي جامعه شكل گرفته‌ است و عامل مهمي در شكل‌گيري و تداوم هويت اجتماعي مذهبي مؤمنان است. در شرايط امروز ايران، به دليل گسترش رسانه‌ها و فضاهاي مجازي، شاهد شكل‌گيري جماعت هيأتي مجازي يا رسانه‌اي نيز بوده‌ايم. از اين رو، ظاهراً فهم هيأت‌ها، عامل مهمي در فهم ساختارهاي تشكيلات جمعي سنتي ايران است.

Rituals are the main context of producing the religious experience. In Iranian society, mourning rituals of Muharram are the central collective rituals. These rituals have important functions to organize social groups and identities of Shias. Assemblies and processions that formed on the base of these rituals are the main process of religious socialization. There is an especial kind of social groups on the base of Muharram rituals, that is called “Hey`at” or Hey`at Azadari. In this paper the author will try to provid an anthropological analysis of components and structure of Hey`at and its functions in reproducing the organization of Shia religious communities. Widespread impacts of Hey`at in Iranian society lead us to use the term “Hey`ati community or Hey`ati society”. On the base of Victor Turner`s theory on Liminal situation and Communities, Hey`at as a community, formed within liminal situation during religious rituals, has most aspects and functions of communists. In the last decade because of mass communication and developing of media and virtual spaces, a special kind of Hey`at has been emerged that we can call it “virtual Hey`at”. Finally due to importance of Hey`at in Iranian Shia communities, Hey`at is a social and cultural key to understand and analysis of the traditional communities in Iran.