روش‏شناسي تأويلي (هرمنوتيك) ملاصدرا

Exploring Mulla Sadra’s hermeneutic methodology

هرمنوتيك دانشي است كه از قديم‌الايام مورد توجه انديشمندان مختلف در تمدن‌هاي گوناگون بوده است. در جهان اسلام نيز همانند ملت‌هاي ديگر اين دانش مورد توجه بوده است. اگرچه مسلمين كتاب مستقلي با اين نام تاليف نكرده‌اند اما به‌طور خاص در تفاسير مختلفي كه براي قرآن به‌رشته‌ي تحرير درآمده است مباحث دانش هرمنوتيك را ذكر كرده‌اند. از جمله متفكران بزرگ اسلامي كه به اين مسئله پرداخته است ملاصدرا مي‌باشد. او هرمنوتيك يا تاويل را رفتن از ظاهر به باطن متن يا ارجاع فروع به اصول يا به‌بيان قرآني ارجاع متشابهات به محكمات مي‌داند. ملاصدرا توجه صرف به ظاهر قرآن را فهم حقيقت قرآن نمي‌داند بلكه موول (هرمنوت) يا مفسر واقعي را كسي مي‌داند كه با حفظ معناي ظاهر به باطن، درك و مشاهده‌ي حقايق عقلاني و مثالي قرآن دست يابد. اين مسئله به آن دليل است كه ملاصدرا همان‌طور كه عالم هستي را موجود واحد ذومراتب مي‌داند فهم و هرمنوتيك قرآن را هم مشكك و داراي مراتب مي‌داند؛ به‌عبارتي ملاصدرا به‌صورت طولي فهم‌هاي مختلفي براي قرآن قائل است كه فهم واقعي و حقيقي آيات قرآن را مختص به راسخين در علم كه همان اوليا و واصلان به حق هستند مي‌داند كه از طهارت نفس برخوردار مي‌باشند.

Hermeneutics is a knowledge highly considered by various thinkers of different civilizations since a long time ago. Like other civilizations, Islamic World has noticed this knowledge. Although no specific book has been written by Muslim thinkers on the issue, but Hermeneutics was discussed specially through interpretations of  Holy Quran. Among Muslim scholars who noted this subject we can name Mulla Sadra. Considering Quran verses, he regards Hermeneutics as moving from surface structure into inner structure of the text or as referring derivatives to the principle, or referring allegorical to the firm knowledge. He rejects that merely looking at the surface structure of Quran is the true apprehension of it. He believes that a real Hermeneutist is one who grasps insidious insight and observance of rational and ideal truths of Quran besides retaining surface structure. This is because Mulla Sadra regards understanding and Hermeneutic of Quran to be hierarchical, as he thinks the Universes is so. He believes that there are different levels of understanding for Quran, amongst which the true and right one belongs just to the allwise men, men of attained union or those that are firmly rooted in knowledge and have pure souls.