از حيرت تا مكالمه تاريخ فرهنگي درك ايرانيان از غرب: با تأكيد بر «حيرت‏نامه» و «مكالمه ‏ي سياح ايراني با شخص هندي»

From Perplexity to Dialogue

مواجهه با غرب يكي از پيچيده ترين موضوعات و مساله هاي تاريخ تمدن ايراني در چند قرن اخير بوده است. فهم منطق اين مواجهه در اقشار مختلف موثر جامعه ايراني مي تواند نقشي كليدي در فهم تجربه مدرنيته ايراني داشته باشد. هرچند عموما بر قشر روشنفكران و در موارد محدودي به علما در اين مواجهه تاكيد شده است، در اين مقاله تلاش شده به دو واسطه فرهنگي ديگر در اين مواجهه يعني يك ايلچي و يك روزنامه نگار دورگه ايراني هندي تاكيد شود. در اين راستا به دو متن مكتوب كه يكي در قالب سفرنامه است و ديگري در قالب ديالوگ يا مناظره اي خيالي ميان فردي ايراني و شخص هندي بر سر تجربه مدرنيته هندي، رجوع شده‌است.  براي اينكار با رويكردي وبري به منطق و تجربه فهم آنها از تمدن غرب پرداخته شده است. نتايج اين تحقيق نشان مي دهد كه شرايط ذهني، آمادگي روحي و تجربه فرهنگي از اين ديگري (يعني غرب و مدرنيته) در بستري از زمينه‌هاي تاريخي و جغرافيايي و تمدني عامل مهمي در نتيجه اين مواجهه ايرانيان با مدرنيته بوده‌است. علاوه بر اين، شرايط زماني سير تاريخ فرهنگي مدرنيته و همچنين جفرافياي فرهنگي و تاريخي مدرنتيه (مدرنتيه اروپايي و مدرنيته هندي) نيز هركدام به نوبه خود بر نتيجه اين مواجهه با تمدن غربي موثر بوده است. به عبارت ديگر در فهم تاريخ مدرنيته ايراني، لازم است مسيرهاي جغرافيايي اين مواجهه، كنشگران اصلي آن، و همچنين شرايط تاريخي مدرنيته مدنظر قرار بگيرند. تاريخ فرهنگي مدرنيته در ايران مستلزم دركي عميق و مهمتر از همه دركي پيچيده از اين تجربه چند بعدي و چندلايه است.

Encounter with the Western civilization is the most complex issue in Iranian modern history. Understanding the logic of this encounter in different groups of Iranian society can play a key role in understanding the experience of modernity in Iran. Although generally studies on this encounter are limited to modern and traditional intellectuals, in this paper I have concentrated on two other cultural mediators from common people: one Ilchi or Legate of Qajar dynasty and one IndoPersian Journalist. I have tried to explain the logic of understanding and confrontation with the West through Weberian approach.   The results show that Iranian people’s mental conditions and cultural experience of the Other(the West and modernity) in the sociohistorical context of Iranian society has had a powerful influence on this encounter. Iranian experience of encounter with the West has also been affected by the cultural and historical geography of modernity (European modernity and Indian modernity). As a conclusion, in understanding the history of Iranian modernity, it is necessary to differentiate and to consider the geographical routes of this exposure, and the main actors, as well as the historical conditions of modernity. Therefore, any account of cultural History of Modernity in Iran requires a deep understanding of this multidimensional and multilayered experience.