بررسي جامعه‌شناختي تأثيرات طب ايراني - اسلامي بر نظام طب چيني (مطالعه‌ي موردي: تاليف كتاب «هوي هوي يائو فانگ» در چين)

Sociological study of the effects of Persian-Islamic medicine on Chinese medicine (Case study: the compilation of “Hui Hui Yao Fang” in China)

اين مقاله به بررسي عوامل جامعه شناختي و روندهاي تاريخي دخيل در تاثيرگذاري طب ايرانياسلامي بر نظام طب چيني اختصاص دارد. مقاله نشان مي دهد كه سياست هاي داخلي و خارجي حكومت چين، جنگ­ها، رويه‌ي باج­ستاني، گسترش زبان فارسي، و تجارت از جمله مهم‌ترين عوامل موثر بر گسترش و پذيرش نظام طب ايرانياسلامي در چين بوده است. از حيث تاريخي نيز تشكيل امپراتوري بزرگ مغول (تاسيس امپراتوري يوآن در چين و حكومت نوادگان چنگيز و ايلخانان مغول در ايران) موجب برقرار شدن رويه­هاي نسبتاً واحد و مشترك در دو كشور شد، و امكان تبادل فرهنگي به‌خصوص در حوزه‌ي پزشكي بين ايران و چين به اوج خود رسيد. مقاله نشان مي­دهد كه نظام طب ايرانياسلامي عموماً در سه شكل رواج داروها و نسخه­هاي طبي، تئوري­ها و فنون درماني، و تاليف كتب پزشكي، بر نظام طب چيني اثر گذارده است. تاليف كتاب «هوي هوي يائو فانگ» به‌عنوان يك دانش‌نامه‌ي بزرگ طبِ اسلامي كه مجموعه‌ي وسيعي از نسخ طبي و داروهاي گياهي ايراني و اسلامي را دربرمي­گيرد، نقطه‌ي عطف اثرگذاري طب ايراني–اسلامي و نفوذ و پذيرش آن در نظام طب چيني است. اين كتاب در اوايل سلسله‌ي مينگ (1644-1368 م.) توسط جمعي از علما و اطباي مسلمانِ چيني به‌زبان چيني تاليف شده، و منابع آن عموماً كتب و نسخ پزشكان مسلمان نظير ابن سينا و رازي است. به علاوه اين كتاب براساس نظريه‌ي عناصر اربعه نگاشته شده كه اساساً متفاوت و مجزا از نظريه‌ي عناصر پنج‌گانه در نظام شناختي چيني است. اين مقاله با اتكا به جهت گيري نظري جامعه شناسي تطبيقي تمدني علم، و براساس مطالعه‌ي اسناد و مدارك تاريخي، به‌خصوص منابع چيني نگاشته شده است.

This article analyzes the effects of PersianIslamic medicine on Chinese medicine from a historical and sociological point of view. It suggests that the most important factors in this regard were the policies of ancient Chinese governments, wars and tributes, commerce and also the spread of Persian language. With Mogul Empire’s occupation of China and Iran (the establishment of Yuan dynasty and Ilkhanate), the cultural exchange between the two countries reached a peak. The Islamic medicine has affected the Chinese medicine through spreading Persian and Islamic drugs and prescriptions, medical theories and compiling medical books. “Hui Hui Yao Fang” has been regarded as a Chinese Islamic medical encyclopedia and one of the perfect exles of the influence of PersianIslamic medicine on Chinese medicine. The resources and master copies of the book were the works of Muslim physicians in medieval times, such the medical books of Avicenna and Muhammad Ibn Zakariyā Rāzī. The contents of the book also embodied the Persian Islamic medical theories, such as “four classical elements”. This article has applied comparativecivilizational sociology of science and has reviewed historical, especially Chinese, documents.