بررسي قلمرو بيابان و شدت خشكي در حوزۀ آبخيز شراء همدان با استفاده از شاخص‌هاي ژئومورفولوژي

The study and determination of desert zone in shara weatershed using geomorphology indexs

با بررسي ويژگي هاي ژئومورفولوژي يك ناحيه شامل تيپ ها، واحدها و رخساره ها مي توان مناطق بياباني و چگونگي پيدايش آن ها را شناسايي كرد. در اين تحقيق، با استفاده از داده هاي ژئومورفولوژي، دشت شراء در استان همدان مورد بررسي قرار گرفت و قلمرو مناطق بياباني در آن مشخص شد. شدت خشكي اقليمي و نقش خشكسالي ها در تقويت شرايط بياباني اين دشت مورد بررسي قرار گرفت. به اين منظور، با استفاده از نقشه هاي توپوگرافي 25000 :1 موقعيت و مرزهاي دشت مورد نظر تعيين شد، سپس با استفاده از عكس هاي هوايي 20000 :1 و تصاوير ماهواره اي TM و SPO T سال 1390 و با استفاده از نرم افزار ENVI ويژگي هاي توپوگرافي، زمين شناسي، كاربري اراضي، فرسايش و هيدرولوژي بررسي و نقشه هاي مربوط با استفاده از نرم افزار ArcGIS9 تهيه شد. به منظور تعيين شدت خشكي در منطقه از روش مدالوس استفاده شد. با استفاده از شاخص SPI فراواني و تداوم خشكسالي ها و با استفاده از آزمون من كندال روند تغييرات دما، بارش و خشكسالي ها بررسي شد. با توجه به ويژگي هاي هيدروژئومورفولوژي، كليماتولوژي و مورفوديناميكي، اين منطقه به صورت كشيده، تكوين يافته و اشكال، واحدها، تيپ ها و رخساره هاي ژئومورفولوژيكي شبيه آنچه در مناطق مركزي ايران به چشم مي خورد، قابل تفكيك و تشخيص است. واحدهاي ژئومورفولوژيكي دشت شراء به دو واحد دشت و پلايا تقسيم شده است. از تيپ هاي قابل تشخيص واحد دشت مي توان به مخروط افكنه و دشت سر و از واحد شبه پلايا مي توان به كوير و بيابان اشاره كرد. رخسارۀ مخروط افكنه هاي دانه ريز، دشت سر انتهايي، تراس هاي آبرفتي، تپه شاهدها، پهنه هاي رسي و نمكي، از ويژگي هاي ژئومورفولوژيكي دشت بياباني است كه به خوبي در منطقه تفكيك پذيرند. با توجه به چنين ويژگي هايي، دشت شراء مبتني بر شاخص هاي ژئومورفولوژي جزء يكي از مناطق شبه بياباني كشور است كه در شرايط شكننده از جهت خشكي قرار گرفته و فراواني و تداوم خشكسالي ها، كاهش معني دار بارش و افزايش معني دار دما در دهه هاي اخير، بر شدت خشكي منطقه افزوده است.

These days, application of geomorphology in regional development has attracted the attention of all planners. Role of geomorphology in recognition of desert regions the method of developing these regions by surveying type / unit and fascias can confirm them as being desert on not. This becomes important when in sensitive regions whereas the recognition of the border between deserts and other regions is impossible and somehow difficult. For this reason the desert plain of Shara has been surveyed from geomorphologic point of view to be able to determine the type of the recognition of desert regions using geomorphologic data. Investigation Shara region using by Topography maps 1:50,000 and 1:25000 scale is Located then are analyzed aerial photograph 1:20000 and photo satellite and Arc Gis9 software Excel, filed observation in the bioclimatic. Shara plain is a natural occurrence with a slope of less them (%2 ) which is located between the full of slopes around the regions like Alvand Shazand and vessal which is most probabably our subsiding region located in the east of Hamedan province. Considering the geological, climatologically, hydrological, soil characteristics the present pediment has been developed as expanded under hydro geomorphologic and morphodynamical conditions and unit, type and geomorphologic fraise like those seen in central regions of grebe like playas can be well separated and recognized in it. In this study the continuance of the concepts related to the past of land, the condition of present balance, type and processes and that the region is in the threshold of which changes has been observed and has been stated regarding to geomorphologic time and location scales of the region. Moreover whit collecting and surveying present sources using aerial and satellite photographs and field works the geomorphologic desert plain of Shara has been divided to plain and playa. From recognizable types of the plain unit we can refer to Fans and pediment cone and from playa unit to Kavir and desert. The facials of the Fans, ending Pediment, alluvial trases Shaheds hills clay extensions ( like Degh) saltish extensions are the geomorphologic features of Shara desert plain which is well distinguishable . Due to such features Shara region is one of the desert regions of the country and by considering the geomoropological indicators we can easily separate the desert from no desert.