ارزيابي شدت بيابان زايي حوضه مسجدسليمان با استفاده از مدل IMDPA

Assessment of Desertification Intensity in Masjedsoleiman Area Using IMDPA Model

در حال حاضر بيش از 80 درصد از سرزمين ايران در قلمرو اقليمي خشك و نيمه خشك تا خشك نيمه مرطوب گسترده شده است كه با توجه به ويژگي هاي طبيعي حاكم بر آن و شيوه هاي بهره برداري نامناسب، داراي شرايطي حساس و شكننده بوده و به صورت بالقوه و بالفعل در معرض پديدۀ بيابان زايي قرار دارد. لذا در اين پژوهش با استفاده از مدل IMDPA كه يكي از روش هاي ارزيابي بيابان زايي در مناطق خشك و نيمه خشك است، حساسيت اراضي حوضۀ مسجدسليمان به بيابان زايي مورد ارزيابي قرار گرفت. بدين منظور پس از بررسي هاي اوليه، معيار اقليم با شاخص هاي بارش، خشكي ترانسو و خشكسالي، معيار خاك با شاخص هاي بافت، عمق مؤثر، درصد سنگريزه و هدايت الكتريكي، و معيار آب با شاخص افت سالانۀ آب زيرزميني، به عنوان عوامل مؤثر در بيابان زايي ملاك عمل قرار گرفت. سپس از طريق مدل IMDPA امتيازات هر شاخص در معيار مربوط، مشخص و ارزش هر معيار با روش ميانگين هندسي امتيازات شاخص هاي آن محاسبه شد. در نهايت هريك از معيارها به صورت لايه هاي اطلاعاتي وارد محيط ArcGIS شدند و با تلفيق لايه هاي رستري معيارهاي مذكور و محاسبۀ ميانگين هندسي آن ها نقشۀ شدت بيابان زايي حوضۀ مسجدسليمان تهيه شد. نتايج نشان مي دهد كه از نظر درجۀ بيابان زايي حدود 2774 كيلومتر مربع از مساحت حوضه در كلاس متوسط و حدود 23 كيلومتر مربع باقي مانده نيز در دو كلاس كم و شديد قرار دارد. معيار اقليم با ارزش عددي 2/46 بيشترين تأثير و معيار آب با ارزش عددي 1/25 كمترين تأثير را در بيابان زايي منطقه دارد. همچنين معيار خاك با ارزش عددي 2/13 حاكي از شدت بيابان زايي متوسط است.

Above 80 percent of Iran is currently located in arid and semiarid to dry and subhumid climates and they have sensitive conditions given the climatic conditions and natural characteristics of these regions and improper utilization methods, hence they are potentially and actually subject to the phenomenon of desertification. In this research, the sensitivity of the lands of Masjedsoleiman Area to desertification is evaluated by using IMDPA model, which is one of the methods of desertification assessment in arid and semiarid regions. For this purpose, after initial assessments 3 criteria, including Climate, Soil and Water, were selected as the effective criteria in desertification of the region with different indices. By using the abovestated method, the scales of each index was obtained in the related criterion and the value of each criterion was calculated using geometric average of the scales of the indices. Then each criterion was elaborated in ArcGIS as database layers. By integrating raster layers of the stated criteria, calculating geometric average of the criteria and analyzing them by using the mentioned model, desertification intensity map of the studied regions was obtained. The results showed that about 2774 square kilometers of the studied area was found to be in medium class of desertification and about 23 square kilometer of the region was in two classes of low and high desertification. Climate with the numerical value of 2.46 and Water with the numerical value of 1.25 had respectively the highest and lowest effects in desertification of the region. Soil, with the numerical value of 2.13, shows the medium desertification intensity.