اشارات عرفاني در داستان حضرت يوسف(ع)

Mystical Inferences in the Story of Joseph (PBUH)

شكل­گيري زبان خاص عرفاني، مخصوصاً در تأويلاتي كه از آيات قرآن ارائه مي­شود، ريشه در قرآن دارد؛ به عبارت ديگر، گرايش به تفسير تأويلي برآمده از قرآن است. در قرآن، بخش زيادي از مفاهيم در قالب تمثيل بيان شده است. وجود اين تمثيل‌ها در حقيقت نزديك‌كننده‌ي هرچه بيشتر مفهوم به ذهن مخاطب است. تفاسير عرفاني نيز كه غالباً صورتي تمثيلي يا تأويلي دارند، از اين سبك تمثيلي قرآن به ويژه در تأويل داستان‌هاي قرآني بهره برده‌اند. در اين ميان، داستان حضرت يوسف(ع) از جمله داستان‌هايي است كه وجوه عرفاني فراواني دارد و چندين تفسير عرفاني از جمله جامع‌الستين، حدائق‌الحقايق،كشف‌الارواح، انيس‌المريدين و شمس‌المجالسين(در دست تصحيح و چاپ) به طور خاص، در مورد آن پرداخته شده و اين سوره از آغاز تا انجام، به صورت عرفاني تفسير گرديده است. در تفاسيري همچون كشف الاسرار، تفسير القرآن‌الكريم منسوب به ابن عربي و برخي كتب عرفاني نيز اين داستان به طور كامل يا به صورت پراكنده و تنها بعضي از مفاهيم و آيات آن، مورد تأويل قرارگرفته است. تأويلات عرفاني اين تفاسير، لغات و مفاهيم آيات سوره‌ي يوسف و شخصيت‌ها و حوادث داستان را شامل مي‌شود. برخي از اين حوادث در قرآن ذكر شده و برخي ديگر، تنها در تفاسير آمده؛ بي‌آن‌كه در خود قرآن بدان اشاره شده باشد. اين حوادث زمينه‌ساز تمثيل‌هايي است كه در آن، عناصر تشكيل دهنده‌ي يك حادثه دقيقاً رو به روي عناصر تمثيلي قرار مي‌گيرد. مقاله‌ي حاضر ابتدا با نگاهي تطبيقي و تحليلي به ذكر تأويلات عرفاني تعدادي از لغات و مفاهيم آيات اين سوره در تفاسير و متون عرفاني مي‌پردازد و آن‌گاه برخي از مهم‌ترين تأويل‌هايي را كه ذيل شخصيت‌ها و حوادث قصه نقل شده، نقد و تحليل مي‌كند.

The formation of the specific language of mysticism, especially in Qur#039;anic interpretations, is rooted in the Qur#039;an. Many of the concepts of the Qur#039;an are expressed in the form of allegories, which make them easier for the reader to understand. Mystical icommentaries have used allegorical forms in the interpretation of Qur#039;anic stories. The story of Joseph has many mystical aspects and books such as Jame alSattein, Hadaeq alHaqayeq, Kashf alArvah, Anis alMorideen and Shams alMajaleseen are devoted to this story. In interpretations such as Kashf alAsrar, Tafseere Qur#039;an alKareem, ascribed to Ibne Arabi and some other mystical books Joseph#039;s story is either interpreted in detail or part of the concepts are discussed.  Mystical interpretations of these commentaries consist of words and concepts, characters and events of the story of Joseph. Some of these events are mentioned in the Qur#039;an and some are only mentioned in commentaries. These events are the background to the allegories in which the elements of the event parallel the allegorical elements. This paper first compares and analyzes some mystical interpretations of words and concepts of the Qur#039;an in commentaries. Then some of the most important interpretations on characters and events are discussed. Keywords: 1.The Qur#039;an; 2.Joseph Zuleykha; 3.Interpretation; 4.Commentary; 5.Mysticism