بررسي و بازخواني دليلي از ابن‌سينا بر ابطال ماترياليسم

A Review of Avicennas Argument against Materialism

شيخ در فصل نخست نمط چهارم اشارات با بهره جستن از طبايع مشترك كه ضمن اشياي مادي موجودند، استدلالي را ترتيب مي‏دهد بر بطلان ماده‏گرايي كه دو برداشت از آن قابل طرح است. بنابر برداشت نخست طبايع اشياء موجود و مجرداند و بنا بر برداشت دوم موجود و نامحسوس‌اند، گرچه مجرد نمي‌باشند و برداشت اول مورد تأمل شارحان و انديشمندان بعدي قرار گرفته است. در اين استدلال، ميان طبيعت كلي يا بشرط لا كه مجرد است، و طبيعت من حيث هي كه لابشرط است، خلط شده است. آنچه در ضمن افراد مادي موجود است، طبيعت من حيث هي است كه به نعت كثرت موجود بوده و مادي است و آنچه مجرد است طبيعت به شرط لاست كه در ضمن افراد موجود نيست. در اين مقاله مي‏كوشيم با الهام گرفتن از كلمات شيخ، استدلال وي را به‏گونه‏اي تقرير كنيم كه در معرض اين اشكال نباشد. به گمان نگارنده، شيخ درصدد است با اثبات نارسايي حواس در دريافت طبايع محسوس، مبناي معرفت‏شناختي و روش‏شناختي ماده‏گرايي را ابطال نمايد، نه اينكه آن را اثبات كند. در ضمن اشياي مادي، طبيعت غيرمادي موجود است و مقصود شيخ از نامحسوس بودن طبيعت، نامحسوسِ هستي‏شناختي نيست، بلكه نامحسوسِ روش‏شناختي و معرفت‏شناختي است.

In the first chapter of the fourth section of his al-Isharat, Avicenna, relying on the common nature of material things, presents an argument against materialism, which has been focused on by later thinkers. In this argument, the negatively conditioned nature is confused with the unconditioned nature. What is available with material exles is the unconditioned nature that is plural and material and what is immaterial is the negatively conditioned nature which is not available along with the instances of nature. Relying on Avicennas words, this article tries to explain this argument in a manner that may not be prone to this objection. According to the author, Avicenna wants to falsify the epistemic and methodological foundations of materialism through showing the inefficiency of senses in perceiving sensible natures. Material things include an immaterial nature. When Avicenna says that nature is not sensible he does not intend to say that it is not sensible ontologically. Instead he intends to say that it is not sensible methodologically and epistemologically.