معناشناسي «ذاتي» در حسن و قبح ذاتي

Semantics of essential in essentially good and bad

اين مقاله به بيان ديدگاه‌ها درباره معناي «ذاتي» در حسن و قبح ذاتي و رابطه اين معاني با يكديگر مي‌پردازد. بنا بر يك قول، اين ذاتي «شبيه ذاتي باب ايساغوجي»است؛ البته اگر بپذيريم در جايي كه محمولْ ذاتيِ موضوع است، لازم نيست موضوع از ماهيات و داراي جنس و فصل باشد، بلكه مي‌تواند از مفاهيم غيرماهوي و داراي محمولي به‌منزله جنس و فصل هم باشد. اگر حسن و قبحْ عرضيِ ذاتي و از لوازم ذات موضوع باشد، «ذاتي باب برهان» خواهد بود. زماني «شبيه ذاتي باب برهان» است كه ذاتي را مناسب حوزه اعتبار بدانيم نه قلمرو تكوين. «حمل ذاتي اوّلي» است اگر حسن و قبح با موضوعش اتحاد مفهومي داشته باشد. ذاتي به معناي «عقلي» يعني عقل به‌طور بديهي حسن و قبح را درك مي‌كند. ذاتي به معناي «واقعي» يعني حسن و قبح مبتني بر مصلحت و مفسده واقعي است. ذاتي به معناي «علّي» يعني اينكه موضوع علت تامه براي حكم حَسن و قبيح است. ذاتي به معناي «استقلالي» همان عدم وابستگي حسن و قبح برخي افعال به افعال ديگر است. ذاتي به معاني شبه باب ايساغوجي، عقلي، واقعي، علّي، استقلالي و حمل ذاتي با هم سازگار و قابل جمع‌اند. هر يك از دو معناي ذاتي باب برهان و شبه آن با معاني عقلي، واقعي، علّي و استقلالي سازگار است. اگرچه خود اين دو معنا با هم و نيز هر كدام با حمل ذاتي جمع نمي‌شوند. به نظر مي‌رسد ذاتي باب برهان درست باشد كه در‌اين‌صورت، حملْ شايع صناعي خواهد بود.

This article deals with theories concerning the meanings of essential in essentially good and bad and their relations with each other. Based on one theory, essential here means the same as that in isagogics, provided we accept that it is not necessary for a subject whose predicate is an essential part of it, to be an essence with genus and differentia. It can instead be a non-essence concept with a predicate tantamount to genus and differentia. If good and bad are among the essential properties of a subject then the essential will denote the essential used in isagogics. Essential will mean the essential of isagogics only when essential is regarded as something considered not as something ontological. A predication will be deemed as primarily essential when good and bad are conceptually the same as their subjects. When essential means rational it implies that it is reason that understands the good and bad and when essential is used in the sense of real, it implies that good and bad are based on real expediency. Essential, however, when used as independent it indicates that the good and bad of certain acts do not depend on the good and bad of other acts. Essential in the sense similar to what used in isagogics is reconcilable with rational, real, causal, independent and predicatively essential. The two meanings of essential in isagogics and essential similar in meaning to essential in isagogics are reconcilable with essential in the sense of rational, real, causal and independent, though these two meanings of essential cannot be reconciled with each other just anyone of them cannot be reconciled with the essential predication. If essential means the essential in isagogics then the predication will be a common one