شالوده تشكيك وجود در آراي ابن‏سينا با تأكيد بر متن المباحثات

Principle of gradation of existence in Avicenna with emphasis on his al-Mubahithat

اصطلاح «تشكيك» در فلسفه و نيز علم منطق به‏كار مي‏رود و ريشه واحدي دارد. فيلسوفان اسلامي، هنگام تبيين انواع تمايز بين موجودات، معناي فلسفي تشكيك را مطرح كرده‏اند. اين قسم از تشكيك، برخلاف تشكيك منطقي، به حوزه الفاظ و مفاهيم تعلق ندارد، بلكه نحوه تمايز واقعي ميان دو شيء است كه در عين اشتراك، از هم متمايزند. نظريه تشكيك وجود بر اساس ديدگاه مشهور، ناظر به اين اصل فلسفي است كه وجود در همه موجودات، اختلاف نوعي ندارد، بلكه اختلافات وجود نيز به همان وجود بازمي‏گردد. به ديگر سخن، اختلاف وجودي به شدت و ضعف در هستي وابسته است. مقاله حاضر بر آن است تا ريشه و اساس تشكيك وجود را با قرائت ابن‏سينا در كتاب المباحثات توضيح دهد. ابن‏سينا به اين نكته در المباحثات تصريح كرده است. كتاب يادشده شامل هفت مباحثه از شيخ‌الرئيس با شاگردانش است و سبب تأليف آن، پرسش و پاسخ‏هايي بوده كه بين او و برخي شاگردانش صورت گرفته است. مبناي او در نهمين مسئله مباحثه نخست، به‏گونه‏اي است كه مي‏توان بين فلسفه ابن‏سينا با فلسفه ملاصدرا در مكتب فلسفي اصفهان ارتباط عميقي ملاحظه كرد.

The term gradation is used in philosophy as well as in logic having a single origin. While speaking about different kinds of distinctions, Muslim philosophers have talked on the philosophical meaning of gradation. Unlike logical gradation, philosophical gradation is not related to the discussion of words and concepts. It is instead related to the actual distinction between two things which are, despite being alike, different. The theory of gradation, based on its popular version, is rooted in the philosophical principle that existence found in different existents is the same, with their differences turning back to their existence. In other words, existential differences get back to existential weaknesses and strengths. The present article aims to explain gradation of existence on the basis of an Avicennian account in his al-Mubahithat. The said book contains four discussions by Avicenna with his students. He wrote it in order to answer questions asked by his students. His underlying principle in the first discussion is such that lets you think of a profound link between Avicennian philosophy and Sadrian philosophy in Isfahan school of philosophy.