عوالم ممكنه و نظام احسن در انديشه ي فخر الدّين رازي

Possible Worlds and the Best Arrangement of Things in Fakhr Razis View

ديدگاه جهان هاي ممكن و نظام احسن در انديشه فخرالدّين رازي، از دو قسمت، تشكيل شده است: 1. اينكه موجودي توانا وجود دارد كه علمش، قدرتش و تمام . صفات ديگري كه دارد، كامل و مطلق است و از تمام صفات نقص، مبرّا است؛ 2 اين موجود واحدي كه خدا است، اگر اراده كند جهانى با نظام احسن خلق كند، مى تواند اين فعل را انجام دهد، امّا از آنجايى كه مخلوق نمى تواند مطلق باشد، هميشه ميان اجزاي جهان مخلوق، خلأي وجود دارد كه از اين طريق، حركت اجزا امكان خواهد داشت؛ يا در نهايتِ اين جهان، يا هر جهان ديگر، خلأي وجود دارد؛ با وجود اين خلأ، خداوند مى تواند به خلق جهانى با نظام احسن بسنده كند و مى تواند جهان هاي مختلفى، با كمال يكسان يا متفاوت، در آن خلأ بيافريند؛ و به هيچ دليلى نمى توان قدرت خداوند را محدود كرد و گفت: خداوند فقط يك جهان را آفريد يا مى آفريند، بلكه قدرتش و تمام صفاتش كامل و مطلق و هميشگى است و هميشه، دستش براي خلق كردن جهان ها، باز است. علاوه بر اين، نمى توان به طور قطعى گفت: نظام جهان فعلى ما، بهترين نظام ممكن است.

Fakhr Razis view about possible worlds and the best arrangement of things has two parts: 1) there exists a powerful being whose knowledge, power and all his other attributes are perfect and absolute, devoid of any deficiency 2) this being is the One God whose all attributes are perfect, absolute and devoid of any deficiency, and can create a world with the best arrangements of things if He wills. Since a world, though with the best arrangement of things, cannot be absolute so there is always emptiness between its components, which makes their movement possible or there is emptiness in the final state of this world, through which God can limit his creation to a world with best arrangement of things and can create different worlds with the same or different perfection in that emptiness. Therefore, there is no reason to limit Gods power and it cannot be said that God has created or creates only one world. Rather, His power and all other attributes are perfect, absolute and eternal and He can always create different worlds. Abdullah Taravavi[1] Amir Divani[2]   [1] . PhD student of philosophy and theology, Qom University [2] . Associate professor of department of philosophy and theology, Mofid University