خاص‌گرايي فرهنگي و بازتوليد هويت‌هاي ديني: با تأكيد بر جنبش بيداري اسلامي

Cultural Particularism and Reproduction of Religious Identities: With an Emphasis on Islamic Awakening Movement

جهاني شدن، فرايندي چندبُعدي است كه يكي از ابعاد اصلي آن، بُعد فرهنگي است. گرچه جهاني شدن غالباً به معني يكسان‏سازي فرهنگي در جهان تلقي مي شود، اما در كنار اين مسئله نبايد از بازتوليد هويت ‌و فرهنگ اسلامي چشم‏پوشي كرد. برخلاف ديدگاه رايج كه جهاني شدن را موجب عام‏گرايي و يكسان سازي فرهنگي مي‏داند، شواهد نشان مي دهند، پيشرفت در فناوري ارتباطات و گسترش خودآگاهي هاي هويتي، موجب تسهيل در بازتوليد هويت هاي فرهنگي مختلف شده است. بر همين اساس، اين مقاله پس از نگاهي مختصر به پديده جهاني شدن و بيان برخي ويژگي‌هاي آن سعي دارد تا با دسته‌بندي دو ديدگاه عمده در زمينه جهاني شدن فرهنگ، برخي ابهام ها را بزدايد؛ در ديدگاه اوّل، به جهاني شدن فرهنگ به معناي هژموني فرهنگ غربي (امپرياليسم فرهنگي) يا حاكميت فرهنگ آنگلو آمريكايي و نقد آن پرداخته خواهد شد و در ديدگاه دوم، به جهاني شدن فرهنگ و به موازات آن، بازتوليد هويت اسلامي در چارچوب نظريه خاص‏گرايي فرهنگي پرداخته مي‏شود. نوشتار حاضر، پس از بررسي هريك از اين دو نگرش‌، نتيجه مي‌گيرد كه ديدگاه دوّم به رغم بهره مندي از برخي ايرادها توانسته است دركي بهتر از پويش و بازتوليد بيداري اسلامي را درخصوص فرايندهاي ناشي از جهاني شدن فرهنگ ارائه دهد.

Globalization is a multidimensional process and culture is one of the main dimensions of this process. Although globalization of culture means cultural equalization in the world, we must not forget reproduction of Islamic identity and culture. Unlike the common viewpoints that say globalization leads to popularization and cultural equalization, solid evidences show that the progress in communication technologies has facilitated reproduction of diversified cultural identities. On this basis, this study intends to have a glance at globalization phenomenon, explain about some of its specifications and then try to classify two major viewpoints on the culture of globalization in a bid to remove some ambiguities. In the first viewpoint, we will study globalization of culture in the context of Western cultural hegemony (cultural imperialism) or sovereignty of AngloAmerican culture while expressing our critical points. In the second viewpoint, we will study globalization of culture in parallel with reproduction of Islamic identity in the context of cultural particularism. Studying both viewpoints, this paper concludes that the second viewpoint, despite some faults with it, has managed to give a better understanding of the research and reproduction of Islamic awakening in terms of cultural globalization.