تحول انگاره «آزادي» در ساخت دولت و نظام سياسي تسنن

Evolution of “Freedom” Idea in Government strucure and Political System of Sunnis

مقوله آزادي در نظام سياسي اهل تسنن در چهارده قرن گذشته با فراز و نشيبي خاص مورد اهتمام نخبگان سياسي، عموم مردم و نظام سياسي بوده‌است. در دوران خلفا و حكمراني امام علي (ع)، مسلمانان كم‌وبيش در قالب قواعدي مانند «بيعت، امر به معروف و نهي از منكر، شورا والنصيحه للائمه المسلمين» در كسب، توسعه، حفظ و كنترل قدرت سياسي مشاركت‌داشتند. ايمان و عمل مسلمانان در چارچوب قواعد يادشده، آزادي‌هاي عمومي و سياسي ايشان را به‌رسميت‌شناخته‌بود. به‌تدريج با روي‌كارآمدن امويان و تبديل نظام خلافت به ملوكيت، قواعد يادشده به‌حاشيه‌رفتند و ازاساس، آزادي‌هاي عمومي و سياسي خدشه‌دار شدند؛ در اين دوران، انگاره آزادي در سطح توده مسلمانان از امري «امكاني» به امري «امتناعي» تبديل‌شد؛ گويي كه مسلمانان با آزادي‌هاي عمومي و سياسي، مأنوس نبودند؛ چنين روندي در دوران خلافت عباسيان با نفوذ و تأثيرپذيري از نظام سلطنت ايراني ادامه‌يافت و هرگونه مخالفت با روند جاري خلافت، خلاف شرع دانسته و سركوب‌شد. در اواخر امپراتوري عثماني، مسلمانان با مظاهر تمدن غرب، مواجه شدند و به‌تدريج در گروهي از نخبگان فكري، زمينه بازنگري و بازانديشي در سنت، فراهم شد؛ چنين روندي در نيم قرن گذشته به‌صورت جدي در ميان بيشتر نخبگان فكري دنبال‌شده و درحال‌حاضر، با آغاز موج جديد بيداري اسلامي، امكاني‌بودن انگاره آزادي فراتر از انديشه نخبگان فكري، به اراده عمومي اعراب تبديل‌شده‌است. ديدگاه‌هاي نخبگان فكري (عابد الجابري، راشد الغنوشي و يوسف قرضاوي) و اختصاص‌يافتن فصلي از قانون اساسي مصر به آزادي‌هاي عمومي، مصاديقي از احياي امكان انگاره آزادي پس از چهارده قرن در اراده عمومي اعراب به‌شمارمي‌روند. روش تحقيق در اين پژوهش، كيفي و از نوع تحليل اسنادي بوده‌است.

The subject of freedom in Sunni political system within last 14 centuries with specific ups and downs has been considered by political geniuses and public.  In Imamam Ali’s governance era, people had role in development, maintenance and control of political power in form of rules such as Beiat, Amrebemaroof and Nahyeazmonkar, Shora etc. Faith and doing the mentioned rules by muslims had recognized their public and political freedoms. By emergence of Umayyad dynasty, these rules were gradually forgotten, therefore public and political freedoms were damaged. In this era “freedom” was converted from possibility to refusal as Muslims were not familiar with public and political freedom. This procedure continued in Abbaian era influenced by Iranian reign and any protest against it was considered as objection against the religion. In the late Ottoman Emperial , Muslims were faced with western civilization and the road was paved for intellectual geniuses to revise the tradition. This procedure was followed in the past 50 years and currently possibility of freedom idea has been converted to the Arabs’ will with Islamic awakening beyond geniuses’ mind. Intellectual geniuses’ viewpoints (Abed Al Jaberi, Rashed Al Ghonushi, Yusof Gharzavi) and allocation of a part of Egypt constitutional law to public freedoms are representations for revival of freedom idea in Arabs’ will after 14 century. This was qualitative documentary research