نظريه مسئوليت مداري انسان: رهيافت اخلاقي در كشاورزي و محيط‌ زيست

Human Liability Theory: Ethical Approach towards Agriculture and Environment

حفظ و توسعه كشاورزي و منابع طبيعي به سازه‌هاي چندي از جمله معنوي و نرم‌افزاري بستگي دارد. از سازه‌هاي عمده نرم‌افزاري مي‌توان به اخلاق كشاورزي و زيست‌محيطي اشاره داشت. در ارزيابي اخلاقي رفتار‏، برنامه‌ها و اقدامات در بخش كشاورزي نظريه‌هاي متنوعي مطرح شده كه رايج‌ترين آن‌ها از بعد قابليت مراوده و بهره‌برداري بين كاربران عبارتند از: نظريه پيامد گرايي (فايده باوري)، فضيلت گرايي و   حق تكليف گرايي. با توجه به فراواني آموزه‌هاي اسلامي در زمينه‌هاي اخلاق زيست‌محيطي و كشاورزي، ضرورت تدوين تعريفي از نظريه‌اي بومي احساس شد و در اين راستا اين پژوهش طراحي و اجرا گرديد. با واكاوي منابع علمي و نظرات علماي اسلامي و انديشمندان و با توجه به مؤلفه‌هاي يك نظريه اخلاقي زيست‌محيطي، نظريه اخلاق كشاورزي «مسئوليت مداري انسان» تبيين شد. براي انجام پژوهش از روش‌شناسي مطالعات تطبيقي، تحقيقات اسنادي و فن دلفي استفاده گرديد. آزمودني‌هاي تحقيق در سه دور اجراي فن دلفي متخصصين الهيات و اخلاق آشنا با مفاهيم اخلاق زيست‌محيطي و اساتيد منابع طبيعي و ترويج كشاورزي آشنا با مباني اخلاقي را شامل شدند. از نتايج به دست آمده مي‌توان به تنظيم فهرستي با 40 معيار براي ارزيابي نظريه‌هاي اخلاق كشاورزي و زيست‌محيطي نام برد. اين تحقيق نشان داد كه هر يك از نظريه‌هاي مذكور از توانمندي خاصي برخوردارند ولي در برخي از ابعاد ضعيف بوده و يا بي‌نظر هستند، لكن در مقايسه با ساير نظريه‌ها، نظريه "مسئوليت مداري انسان" در اكثر سنجه‌ها از امتياز بالايي برخورداراست. مقايسه آماري بين چهار نظريه نشان داد كه نظريه مسئوليت مداري انسان با اختلاف معني‌داري از سه نظريه ديگر براي ارزيابي رفتارها نسبت به كشاورزي و محيط‌زيست كاراتر است. بر اساس يافته‌ها توصيه مي‌شود از نظريه مسئوليت مداري انسان در تهيه پيوست فرهنگي برنامه‌هاي توسعه كشاورزي و زيست‌محيطي، در پرورش بعد اخلاقي كارشناسان و برنامه ريزان و حتي در محاكم قضايي و داوري استفاده گردد.

Preserving and developing agriculture and natural resources depend on a number of factors, including agricultural and environmental ethics. In evaluating ethical behavior, programs, and initiatives in the agricultural sector, various theories have been proposed of them the following three theories for their ability to communicate and applicability among users have been the most recognized: Utilitarianism, Virtue theory, and the theory of Right taskoriented. According to Islamic teachings and ethical recommendations towards natural resources and agriculture a need for developing a definition of a culturally based theory, was felt and in this regard, this study was designed. The Islamic scholars and thinkers’ viewpoints as well as scientific resources and ideas were reviewed, and based on the findings an ethical theory: “Human Liability towards Agriculture" was defined. The research methodologies were: comparative studies, archival research, and the Delphi technique. The participants in the threeround Delphi implementation were theologists and ethics experts as well as some agriculture faculty members familiar with the concepts of environmental ethics and moral principles. The results set up a list of 40 criteria to assess the environmental moral theories mentioned. The study also showed that each of the aforementioned theories of special abilities, but in other aspects of weak or no opinion, but the theory of “human liability” in most measures, enjoys a high rating. Statistical comparison between the four orbital theories shows that Human Liability Theory is the most significantly powerful to assess ethical behaviors toward agriculture and the environment. Based on the findings, it is recommended that the orbital theory of human liability to be used in the preparation of cultural attachment projects for agricultural development and environmental programs, and by experts and planners in the development of moral and judicial courts.