فضاي مفهومي و وجوه نظري سنجش كيفيت زندگي در شهر تهران

كيفيت زندگي از جمله مفاهيم پركاربرد در حوزه هاي مختلف علوم انساني از جامعه شناسي و بهداشت تا مديريت شهري و روانشناسي است. اين مفهوم وقتي از منظر برنامهريزي شهري نگريسته ميشود، به مفاهيمي همچون شهر، شهروندي، خدمات شهري و برنامهريزي شهري گره ميخورد. با وجودي كه تالشهاي گسترده و متنوعي در جهان و در طي دو دهه اخير، در ايران، براي سنجش اين مفهوم صورت گرفته است، اين مفهوم هنوز به منزله يك متغير مهم در مطالعات برنامه ريزي شهري، مورد تعريف دقيق و تهديد فضاي مفهومي قرار نگرفته و سنجش آن همواره چالشي عملي در عرصه مديريت شهري بوده است. در چند ســال اخير، با رشــد گرايش و سازمانيابي فعاليتهاي افكارســنجي و سنجش نگرشها در عرصه شــهر و شهروندي، به مفهوم كيفيت زندگي شهري توجه ويژه اي شده است و در نوشتاري كه در دست داريد، شمه اي از اين تلاش ها براي مفهوم سازي بعدي خاص از مفهوم كيفيت زندگي يعني كيفيت زندگي شهري و به صورتي ويژه تر كيفيت زندگي در محله هاي شــهري، تشريح شده است. هدف اساسي از اين نوشتار تشريح فرايند مفهوم ســازي و ســاخت ابزار سنجش متغير كيفيت زندگي شهري اســت. اين ابزار در سال 1395 در محله هاي شــهر تهران براي سنجش كيفيت زندگي در تك تك محله هاي شهر تهران به كار گرفته شد و با اطلاعات بدست آمده و انجام عمليات آماري از جمله تحليل عاملي تأييدي و بعضا اكتشافي، اعتبار سازه اي آن مورد بررســي قرار گرفت. اين نوشــتار تشريح ابعاد نظري فرايند طي شده است و براي اجتناب از طولاني شــدن بحث از آوردن عمليات آماري خودداري مي شــود. براي بيان مفهوم كيفيت زندگي شهري، قبل از هر چيز لازم است با تعبيري از مفهوم كلي تر كيفيت زندگي منتزع و مجرد، مصاديق آن براي كاربرد صحيح اين مفهوم روشــن گردد. بدين منظور با مراجعه به متون و ادبيات اين مفهوم ســعي شده است ابعاد و مولفه هاي آن شناخته شود و در همين هنگام براي پرهيز از غفلت و چشم پوشي از ابعاد و مولفههاي مهم، با استفاده از دســتگاههاي نظري و چارچوب هاي مفهومي، با بكارگيري استدالال و تعميم قياسي، تعريف نظري و مفهومي واژه تدقيق شــده اســت. براي انتخاب چارچوب مفهومي، پس از مرور نظريه هاي كلان دو نظريه نظام هاي اجتماعي پارســونز و ســرمايه اجتماعي بورديو به عنوان نظريه هاي كلان و به موازات آن نظريه هاي مرتبط با مفاهيمي مانند شــهر، محله، شــهروندي، كيفيت زندگي در بعد مياني مورد مطالعه قرار گرفت و چارچوب نظري ساخته شده مورد نقد برخي صاحب نظران قرار گرفت. از آنجا كه اين مقاله چگونگي ساخت چارچوب مفهومي و نظري براي مفهوم كيفيت زندگي شــهري را روايت مي كند فاقد بحث روش شناسي و يافته هاي تحقيق است. در ساخت چارچوب نظري از استدل هاي قياسي استفاده شده است. در نتيجه ساخت چارچوب مفهومي، تعدادي متغير در ارتباط با كيفيت زندگي شهري، شناسايي و معرفي شدند، كه در اين مقاله به شرح و پيوند آنها با يكديگر خواهيم پرداخت.