بررسي روندهاي تاريخي و فرهنگي موثر بر استقرار نخستين قالب هاي ادبي جديد در ايران (تا قبل از انقلاب مشروطه)

شرايط امكاني پيدايي «رمان» و «نمايشنامه» به عنوان دو قالب ادبي، محدود و موكول به شكل گيري سوژه مدرن است و از اين رو اين دو قالب ادبي براي جهان پيشامدرن، يكسره ناآشنا هستند. «تجدد ادبي» موجب شد تا در مضامين، قالب ها و كاركرد زبان و ادبيات فارسي تغيير رخ دهد و خصوصاً قالب هاي ادبي جديد به اموري آشنا براي مخاطب ايراني بدل شود. اين مقاله به چگونگي استقرار دو قالب ادبي رمان و نمايشنامه در ميان مخاطب ايراني در جريان تجدد ادبي اختصاص دارد و نشان مي دهد كه رمان و نمايشنامه تنها با اتكا به امكان هاي فرهنگي و روند هاي تاريخيِ سنت زندگي ايراني توانسته اند در جامعه ايران استقرار يابند. مقاله نشان مي دهد كه تجدد ادبي بدواً به مثابه تداومي از «تحول ادبي» ناشي از تجربه جنگ هاي ايران و روس دانسته و پذيرفته شد؛ ثانياً پنج روند اصلي به استقرار قالب هاي رمان و نمايشنامه در ميان ايرانيان كمك كردند: نخست: برابرانگاري رمان و تاريخ و بهره گيري از روحيه تاريخ دوستي ايرانيان؛ دوم: پيوند دادن رمان و نمايشنامه به سنت هاي فرهنگي نظير تقليد و شبيه خواني در ميان ايرانيان؛ سوم: تغيير حالات شخصيت هاي رمان ها و به طور كلي ايراني سازي آنها؛ چهارم: معرفي نمايشنامه و رمان به مثابه تداومي از سنت تربيت و تهذيب در ادبيات فارسي؛ و پنجم: به كارگيري مضامين و حكايات سنتي آشنا در نمايشنامه ها و رمان ها. براي اين كار از شيوه فوكويي تحليل گسست ديرينه شناسانه بهره برده شده و مقاله بر تحليل متون ادبي و آثار تاريخي در مرحله «تحول ادبي» از دوره جنگ هاي ايران و روس تا وقوع انقلاب مشروطه و تفوق «تجدد ادبي» متمركز است.