پهنه بندي آگروكليمايي كشت جو ديم استان لرستان با استفاده از مدل هاي تحليل سلسله مراتبي (AHP) و فازي

سابقه و هدف: شناخت مشخصه هاي اقليمي و تاثير آن ها روي گياهان زراعي يكي از مهم ترين عامل هاي موثر در افزايش عملكرد و بالا بردن توليد مي باشد. اين موضوع به ويژه در شرايط كشاورزي ديم اهميت بيشتري دارد. جو ديم يك محصول راهبردي و از مهم ترين غلات است كه بيشترين سطح زير كشت استان لرستان را داشته و نقش مهمي در اقتصاد كشاورزي منطقه دارد. در ايران و جهان در ارتباط با موضوع بررسي هاي زيادي انجام شده است ولي در بيشتر بررسي ها مشخصه هاي اقليمي به صورت سالانه استفاده شده و كمتر تاثيرگذاري آن ها در مراحل مختلف رشد بررسي شده است.در اين تحقيق تاثير مشخصه هاي اقليمي در مراحل فنولوژيكي (گذارشناسي) مورد توجه بوده و هدف از اين بررسي، مقايسه مدل همپوشاني شاخص و فازي در پهنه بندي كشت جوديم در استان لرستان و شناسايي مناطق مستعد كشت جوديم مي باشد. مواد و روش ها: در اين پژوهش از عناصر اقليمي دما و بارش در مراحل فنولوژي در يك دوره­ي آماري 15 ساله (1995-2009) و از آمار همديدي (سينوپتيك) 6 ايستگاه در استان استفاده شد همچنين مشخصه هاي زميني شيب، خاك، ارتفاع استفاده شد. در مرحله آماده سازي داده ها، قابليت اجرايي مدل تجزيه و تحليل مربوط به كاركرد مورد نظر روي اين لايه ها فراهم شد. در اين تحقيق مدل يادشده عبارت از مدل تلفيق داده ها براي مكانيابي اراضي مستعد كشت ديم جو با استفاده از مدلAHP و فازي است و مراحل فنولوژي نيز از روش GDD(درجه روزهاي رشد) به دست آمد،. با توجه به آستانه هاي سازگاري كشت جو ديم نسبت به هر يك از مشخصه ها و معيارهاي تعيين شده، براي هر يك از عامل­هاي كليدي نقشه ي جداگانه تهيه شد. آن­گاه استانداردسازي و طبقه (كلاسه) بندي آنها انجام شد. در نهايت لايه هاي استانداردشده وزن دهي و در فرمول AHPقرار داده­ شد و نقشه نهايي تهيه و مكان هاي مناسب نيز شناسايي شد. نتايج و بحث:نتايج نشان داد كه بارش و دما به ترتيب بيشترين تاثير را در كشت جو دارند. بارندگي مرحله گل­دهي و دانه­ دهي و دماي مرحله جوانه­ زني و پنجه­ زني از عامل­هاي عمده محدودكننده كشت جو ديم مي باشند. در مرحله پنجه زني در هيچ كجاي سطح استان دماي مناسب كشت جو ديم وجود ندارد، لذا ميانگين بارش ودما سالانه مهم نيست بلكه توزيع در مراحل فنولوژي است كه مهم مي­ باشد. در مدل تحليل سلسله مراتبي(AHP) 18/55 درصد منطقه داراي شرايط بسيار مناسب و مناسب است كه در قسمت هاي جنوب و جنوب­ غرب استان قرار دارد و 81/44 درصد داراي شرايط متوسط وضعيف مي­باشد، در مدل فازي 1/51 درصد منطقه داراي شرايط بسيار مناسب و مناسب است كه مناطق مستعد در اين مدل به سمت مركز استان كشيده مي شود و 9/48 درصد منطقه داراي شرايط متوسط و ضعيف مي­ باشد.در مدل تحليل سلسله مراتبي انعطاف پذيري كمتري نسبت به مدل فازي دارد زيرا بر پايه معيارهاي قطعي عمل مي كند ولي برتري آن، اين است كه هيچ گونه خطر (ريسكي) را نمي پذيرد و زمين هاي انتخاب شده در اين مدل به طور قطع داراي بهترين شرايط براي كشت مي باشد. اين مدل براي مناطقي كه زمين مناسب، كم است يك كاستي به­ شمار مي آيد، چرا كه توان مانور معيارهاي مختلف در اين مدل كم است. در روش فازي برجستگي بهتري بين طيف هاي مختلف موجود در لايه ها ديده مي شود، اين مورد نشان مي دهد كه مدل فازي اين امكان را براي تصميم­ گير فراهم مي آورد تا مناطق را با توجه به نيازهايي كه براي كشت جو ديم لازم است انتخاب كند. در نتيجه مدل فازي داراي توان قابليت و استعداد (پتانسيل­سنجي) بيشتري نسبت به مدل تحليل سلسله مراتبي بوده و موثرتر و سودمندتر عمل مي كند.