تحليل نقدي استنادات قرآني در نظريۀ معاد جسماني آقاعلي مدرس

نظريه‌پردازي فلسفي بر وفاق متون ديني، و تفسير مبتني بر موازين عقلي از آن متون، از مقاصد عاليۀ حكماي متعاليه و سنت مستمر آنان در پهنۀ حكمت‌پردازي است. پس از صدرا، در همۀ ادوار اين مهم دنبال شده و آقاعلي مدرس نيز از اين توانايي بهره‌مند و مقيد به اين سيره است. او در نظريۀ ويژه‌اش در بارۀ معاد جسماني، به آياتي چند استناد جسته‌است. محوريترين متني كه او به آن عنايت ويژه دارد، اين آيۀ كريمه است: «قل يحييها الذي انشأها اول مرّة و هو بكل خلق عليم» (يس۷۹). به نظر وي اين آيه كافي است تا اثبات كند معاد بدني با گردآوري اجزاي عنصري بدن در دنيا و سوق آنها به آخرت براي پيوستن به روح، صورت ميگيرد. وي در عين حال با استناد به آيه 62 سورۀ واقعه، ديدگاه اشاعره را دربارۀ معاد عنصري نميپذيرد، زيرا آنها به برگشت روح به دنيا گرايش دارند. آيات ديگري كه بدون هيچ شرح، مورد استناد ايشان است، آيۀ 104 سورۀ انبيا و آيۀ 27 سورۀ روم ميباشد كه از تنظير مبدأ و معاد، نظريۀ خود را قابل اثبات ميداند. اين حكيم متعالي تا آن‌جا كه براي استوارسازي مباني معاد بدني، به متون مقدس استناد مي‌جويد، همان آموزه‌هاي صدرايي را دنبال مي‌كند، اما در صدد است از مباني متعالي، رهيافتي جديد و متغاير با رهاوردهاي حكمت متعاليه ارائه دهد و همين قصد، او را به «حكيم مؤسس» مشتهر ساخته ‌است. براي اطمينان از توفيق وي در وفاق‌طلبي رهيافتش با آموزه‌هاي قرآني، بايد با عيار ارزيابي، تلاش تفسيري وي را در كيفيت انطباق نظريهاش با آيات واكاوي كرد. در اين راستا، كريمۀ محوري (يس79)، با تدبر مجموعي در آيات قبل و بعد آن، كه در شبههزدايي از معاد جسماني و پاسخ به مُنكِر آن وارد گشته، انطباق تام نظر آقاعلي مدرس را بر مفاد آيات، محل ترديد قرار ميدهد.