بررسي و مقايسه ي تاثير بلند مدت تغييرپذيري هاي دما بر عملكرد ذرت دانه اي Zea mays L.) در استان هاي خوزستان و فارس

سابقه و هدف: در دهه هاي اخير، عملكرد گياهان بيش از هر عامل ديگري تحت تاثير سه عامل بوده است، ژنتيك، مديريت و تغييرپذيري هاي آب و هوايي، تاثير تغييرپذيري هاي آب و هوايي بر بيش از هر محصول ديگري، بر عملكرد سه محصول گندم، برنج و ذرت گزارش شده است . به طوركلي نتايج به دست آمده از مدل هاي تجربي تاثير منفي اثرگذاري آب وهوايي را در مقياس جهاني بر عملكرد ذرت نشان داده اند. در ميان عامل هاي اقليمي، دما مهم ترين تاثير را بر رشد گياهان دارد و هر گونه گياه زراعي داراي دامنه اي از دماهاي قابل تحمل در طول فصل رشد است. در اين زمينه، اين پژوهش با هدف بررسي تاثير دماهاي كمينه، بيشينه و ميانگين بر عملكرد ذرت آبي در دو استان خوزستان و فارس به عنوان مهم ترين مناطق توليد كننده ذرت، انجام پذيرفت. مواد و روش ها: اين آزمايش در سال 1394 در هشت شهرستان در دو استان خوزستان و فارس انجام پذيرفت. اطلاعات بلندمدت عملكرد ذرت آبي در شهرستان هاي مورد بررسي از وزارت كشاورزي و اطلاعات بلندمدت آب وهوايي مشتمل بر دما هاي كمينه، بيشينه و ميانگين در مقياس روزانه براي دوره همسان از سازمان هواشناسي كشور گرد آوري شد. همه­ ي اطلاعات آب و هوايي با استفاده از برنامه Tametكنترل كيفي شده و داده هاي پرت حذف شد. سپس بر پايه دوره رشد ذرت در هر يك از شهرستان هاي مورد بررسي، بازه ي مناسب براي بررسي داده هاي آب و هوايي انتخاب شد. همچنين به منظور حذف اثرگذاري هاي ناشي از بهبود ژنتيكي و مديريتي از داده هاي مربوط به عملكرد، از روش هموارسازي نمايي دوگانه استفاده شد. براي محاسبه روند تغييرپذيري آب وهوايي در سال هاي گذشته در شهرستان هاي مورد بررسي و همچنين رابطه ي بين عملكرد ذرت آبي و عامل هاي آب و هوايي مورد بررسي در هريك از شهرستان ها از رگرسيون خطي ساده استفاده شد. در نهايت، رسم نمودارها و شكل ها با استفاده از نرم افزار Excelو Sigma Plotانجام پذيرفت. نتايج و بحث: نتايج نشان داد كه همه ي دما ها در غالب شهرستان هاي مورد بررسي افزايش يافته اند. همچنين با توجه به شيب خط هاي محاسبه شده، مي توان اظهار كرد كه افزايش دماي ميانگين، بيشتر ناشي از افزايش دماي كمينه بوده است. در همه­ ي شهرستان هاي مورد بررسي در استان فارس، در همه روزهاي رشد، دما در محدوده ي دماي قابل تحمل براي ذرت بوده است كه مي­توان دليل بالاتر بودن عملكرد ذرت را در شهرستان هاي اين استان، وجود دماي مطلوب تر در طول فصل رشد ذرت نسبت به شهرستان هاي استان خوزستان دانست. با توجه به نتايج به دست آمده پايين ترين ميانه ميانگين دما متعلق به شهرستان فسا (° C87/22) و پس از آن شيراز ° C42/25) بوده است. همچنين بالاترين ميانه عملكرد در شهرستان هاي فسا ( 11/8539 كيلوگرم در هكتار) و شيراز (42/7934كيلوگرم در هكتار) مشاهده شد. در مقابل بالاترين ميانه ميانگين دما و كمترين ميانه عملكرد ذرت در دو شهرستان شوشتر و اهواز مشاهده شد. نتايج به دست آمده از محاسبه ضريب هاي رگرسيوني بين عملكردهاي هموار شده و عامل­ هاي آب وهوايي نيز نشان داد كه تغييرپذيري دما در همه­ ي شهرستان ها جز شهرستان مرودشت، تاثير معني داري را بر عملكرد ذرت نداشته است. نتيجه گيري: اگرچه تاثير تغييرپذيري دما بر عملكرد ذرت در غالب شهرستان هاي مورد بررسي معني دار نبوده است، اما با توجه به شيب افزايشي دما در شهرستان هاي مورد بررسي، احتمال تشديد اثرگذاري آن ها در سال هاي آينده وجود دارد. مي توان با به كارگيري روش هاي مناسب همچون اصلاح رقم هاي متحمل به دما هاي بالا و تنظيم دقيق تاريخ هاي كاشت در راستاي سازگاري و كاهش اين اثرگذاري ها گام برداشت.