مقايسه ارزش خدمات اكوسيستمي در كشتزارهاي رايج و ارگانيك گندم و سيب زميني در منطقه فريمان

سابقه و هدف: ارزش گذاري و كمي كردن خدمات و كاركردهاي مختلف اكوسيستم (بوم سازگان)هاي كشاورزي يكي از مهم ترين عامل هاي موثر در راستاي افزايش توجه به اين خدمات و اتخاذ راهكارهاي مناسب براي پايداري اين خدمات مي باشد. در واقع ارزشگذاري اقتصادي با بازگو كردن ارزش كمي كاركردها، خدمات و كالاهاي اكوسيستم ها، برنامه ريزان و مديران اجرايي، اجتماعي و اقتصادي را در برنامه ريزي حفاظت و بهره برداري پايدار منابع ياري مي دهد. يك راهكار براي دستيابي به پايداري در كشتزارها، استفاده از خدمات طبيعي در زمين هاي كشاورزي با جايگزيني بعضي از نهاده هاي برون كشتزار­اي مانند آفت كش ها و كودهاي شيميايي است. بررسي خدمات اكوسيستم هاي كشاورزي راهكاري جديد براي نگاه به آينده كشاورزي به عنوان يك عامل مهم در توليد را پيش رو مي­ نهد كه بايد در تصميم­ گيري هاي مربوط به آينده توليدات كشاورزي دخيل شود. مواد و روش ها: در اين بررسي ارزش خدمات اكوسيستم كشاورزي در دو نظام مختلف مديريت رايج و ارگانيك سيب زميني و گندم در منطقه فريمان ارزيابي شدند. خدمات اكوسيستمي مورد بررسي در اين پژوهش شامل توليد محصول اصلي و ثانويه به عنوان خدمات بازاري و كنترل آفات، ساخت خاك، ترسيب كربن، تامين عناصر غذايي از خاك و همچنين حاصلخيزي خاك به عنوان خدمات غيربازاري بودند. محصول اصلي شامل دو محصول بود (غده ها و بذرها براي كشت در سال بعد و محصول برداشت شده براي ارسال به بازار) كه به وسيله كشاورزان در بازار خريد و فروش مي شود. ارزش اقتصادي محصول ثانويه در اين بررسي از طريق قيمت سر زمين بقاياي گندم و سيب زميني محاسبه شد و اين بقايا توليدات ثانويه در كشتزارهاي مورد بررسي در نظر گرفته شدند. ديگر خدمات اكوسيستمي شامل ارزش هاي غيربازاري بود. با محاسبه ارزش بازاري و غيربازاري خدمات اكوسيستمي در كشتزارهاي رايج و ارگانيك، اين ارزش­ها تحت سه پيش­ فرض (سناريوي) مختلف در منطقه فريمان و بر پايه كل سطح زير كشت گندم (10 هزار هكتار) و سيب زميني (800 هكتار) مورد ارزيابي قرار گرفت. در اين سناريوها فرض بر اين بود كه 10، 25 و 50 درصد كل سطح زير كشت گندم و سيب زميني رايج به نظام ارگانيك تبديل شود. در نهايت اختلاف بين سناريوها با شرايطي كه كل سطح زير كشت محصولات گندم و سيب زميني به صورت نظام رايج كنوني مديريت شود، مورد مقايسه قرار گرفت. نتايج و بحث: نتايج بررسي نشان داد نظام رايج سيب ­زميني ارزش بازاري بيشتري نسبت به نظام ارگانيك دارد، در صورتي كه ارزش خدمات غيربازاري در اين نظام پايين­ تر از نظام ارگانيك بود. ارزش بازاري و غيربازاري برآورده شده براي كشتزارهاي ارگانيك گندم بيشتر از كشتزارهاي رايج برآورد شد، به­ طوري­ كه كل ارزش خدمات اكوسيستمي كشتزارهاي ارگانيك برابر 5/97ميليون ريال در هكتار در سال و براي كشتزارهاي رايج حدود 7/78 ميليون ريال در هكتار در سال به دست آمد. نتايج سناريوهاي مورد ارزيابي نيز نشان داد با افزايش سطح زير كشت سيب­ زميني و گندم ارگانيك در منطقه فريمان، ارزش خدمات غيربازاري افزايش مي­ يابد، به ­طوري­ كه با كشت 50 درصد از كل سطح زير كشت سيب­ زميني و گندم به صورت ارگانيك، كل ارزش غيربازاري به ترتيب به ميزان 8610 و 69980 ميليون ريال در سال نسبت به كشت رايج افزايش نشان خواهد داد. نتيجه گيري: با توجه به ارزيابي انجام گرفته در اين بررسي مي توان بيان كرد نظام مديريت ارگانيك كشتزارهاي سيب زميني و گندم باعث ارائه خدمات اكوسيستمي بيشتري به ويژه خدمات غيربازاري، در مقايسه با نظام رايج مي ­شود. هرچند كاهش عملكرد و ارزش بازاري در مواردي باعث كاهش كل ارزش خدمات كشاورزي ارگانيك مي ­شود، ولي بايد به اين نكته توجه كرد كه حركت به سمت كشاورزي ارگانيك و پايدار افزون بر ارائه خدمات غير بازاري بيشتر، خدماتي همچون حفظ محيط زيست و توليد غذاي سالم را نيز به همراه خواهد داشت.