آسياي ميانه؛ ايران و اسلام

مذهب و سياست در جهان اسلام همسايه ديواربه ديوار يكديگرند. تحولات كنوني منطقه نيز، خواه بهار عربي، بيداري اسلامي يا افراط گرايي مذهبي ناميده شود، تاكيدي بر اين واقعيت است. اما باز گشت مذهب به سياست چندان هم بي دغدغه نيست؛ ظاهراً، نيروي مذهب چهره اي ژانوسي دارد و هم زمان دو گرايش متخالف از خود نشان داده است: سازنده و مخرب، افراط گرايي مذهبي و اصلاح زندگي. پيدايي نظام جمهوري اسلامي ايران در سال 1979 ميلادي، به عنوان دولتي مذهبي، همواره اين دوگانگي را در خاورميانه و آسياي مركزي تداعي كرده است. از ديدگاه ناظران منطقه، ايران اسلامي الهام بخش جنبش هاي اصلاح گراي اسلامي يا راديكاليسم مذهبي است. بسياري از مطبوعات جهاني هم سعي كرده اند اين كشور را منبع الهام و حتي حامي راديكاليسم معرفي كنند و از پديده اي به نام ايران هراسي سخن مي گفتند. اما، در واقع چنين نيست. مطالعه موردي در آسياي مركزي نشان مي دهد كه ايران نه در مباني ديني خود و نه از ديدگاه منافع اقتصادي و امنيت ملي، ميل به هم دلي و تشويق راديكاليسم مذهبي ندارد. خوشبختانه، تحولات جديد جهان عرب نيز اين ايده را تقويت كرده است كه اسلا م گرايي امروز نه از تنوره راديكاليسم، بلكه از بزرگراه دموكراسي مي گذرد. اما گذار به دموكراسي مستلزم سه شرط اساسي است: انديشه دموكراسي، نهادهاي دموكراسي و نيروهاي دموكراسي. در اين نوشته ضمن بررسي مباني و رويكردهاي عملي سياست مذهبي ايران در آسياي مركزي، سعي شده است به مقوله مهم « توسعه مذهبي» در شرايط گسترش دموكراسي در منطقه تاكيد شود.