تحليلي از جايگاه مطالعات تاريخي و تاريخ نگاري در دايره المعارف ها و عجايب نامه ها

با طبقه بندي علوم در اثر وسعت انديشه و دامنه دانش مسلمانان طي قرون اوليه هجري بود كه پايه شكل گيري دانشي به نام دايره المعارف نويسي فراهم آمد. دايره المعارف ها با اهداف و انگيزه هاي مختلف و گاه مشابه، متضمن تعريف و شرح خلاصه اي از علوم شناخته شده هر عصر هستند. محتواي علم يا علوم مندرج در دايره المعارف ها مي تواند مبنايي براي تقسيم بندي اين دست از آثار در دو دسته «عمومي» يا چند علمي و «تخصصي» يا تك علمي باشد. در اين ميان ساختار و محتواي عجايب نامه ها آنها را به عنوان نوع سومي از دايره المعارف ها مطرح مي نمايد كه وجه غالب عجايب علوم ويژگي بارز دانش هاي مطروحه در آنها است. اگرچه تاثير نگرش يوناني در نخستين طبقه بندي ها از علوم و در دايره المعارف ها، موجب ناديده انگاشته شدن تاريخ در زمره علوم گرديده؛ اما علم تاريخ به عنوان يكي از نخستين علوم مورد توجه مسلمانان از همان آغاز جاي خود را در ميان ديگر علوم يافت لذا بديهي به نظر مي رسيد كه به موازات ارج و اهميت يافتن هرچه بيشتر تاريخ؛ اين علم جايگاه و موقعيت مهم تري در طبقه بندي عرضه شده از جانب دايره المعارف نويسان را بدست آورد. در اين مقاله تلاش بر آن است تا با طرح سولات و ارائه فرضياتي چگونگي جايگاه تاريخ و تاريخ نگاري در دايره المعارف ها مورد تبيين قرار گرفته و نسبت عجايب نامه ها با دايره المعارف ها نيز تشريح گردد.