نمود عناصر يوناني در نگاركندهاي صخره اي ساساني

ارتباط اقوام ايراني و يوناني به زماني بس دورتر از عصر هلنستيك بازميگردد. از اين منظر، تأثير و تأثرات هنري ميان اين دو تمدن، پيشينه اي بس ديرينه دارد. نظر به اينكه پارتها وارثان قلمروي سلوكيان مقدوني - يوناني شدند، نيروي زايشي هنر آنان ملهم از نواحي يوناني بود و از آن روي كه ساسانيان نيز وارثان بلافصل پارتيان شدند، نمي توان از رسوخ يونان مآبي در آثار هنري شان چشم پوشيد. آنچه بن مايه اين جستار شد، عدم اجماع محققان در خصوصي چندوچون هنر ساساني و مناسبات آن با هنر يوناني است. اين مهم نگارندگان را بر آن داشت تا با مروري بر تعاريف موجود، ردپاي يونان مآبي را در هنر صخره اي ساساني به عنوان سرآمد هنري اين عصر دنبال كنند. علي رغم تعابير گوناگون از هنر ساساني و ترويج اين انديشه كه هنر اين دوران، معرف احياي ناگهاني سنن كهن شرقي است، ولي نگار كندهاي صخره اي شاهدي است بسي معتبر بر تداوم سنن هلني در ايران پس از عصر هلنستيك؛ به گونه اي كه عناصر و سنن تصويرگري يوناني چون تجسم انساني خدايان ، نقش هراكلس، تصوير الهه نيكه، شعاع نوراني پيرامون سر، واقع گرايي، پلاستيسيته ، پرسپكتيو و ايستايي متعادل در آن ها تبلور يافته است. مرزبندي هايي كه در باب سير تحول و تطور هنر ساساني صورت پذيرفته است، تنها هنر سده سوم ميلادي را اقتباسي از عناصر اشكاني يوناني مآب ميداند؛ حال آنكه تقسيمبندي مراحل به طور منقطع ناممكن است و ميان ادوار مختلف پيوستگي به چشم ميخورد. از اين رو، نمي توان به قطعيت از پذيرش يا طرد عناصر يوناني در هر يك از مراحل سخن گفت؛ زيرا حتي در هنر اواخر دوره ساساني كه از آن با عنوان مرحله طرد عناصر بيگانه ياد مي شود، با نقش يوناني الهه نيكه در طاق بستان كرمانشاه رو به رو هستيم. نگار كند پادشاه زرهپوس سوار بر توسن در همان مكان، مصداقي ديگر از اقتباسي ترفندهاي يوناني و نمونهاي شگرف از سنت واقع نمايي تمام عيار عصر كلاسيك يونان است؛ گو اين كه عناصر عاريتي تنها به جنبه هاي صرف زيبايي شناسانه هنر تقليل يافته و در روح هنري جامعه رسوخ نكرده اند.