مفهوم و ماهيت اطمينان در علم اصول

Concept and Essence of Confidence (etminan) in the Principles

در نظام حقوقي اسلام، تلاش مجتهد بر آن است كه مراد شارع را از منابع مقبول و از طريق مطلوب و داراي حجيت بدست آورد. از نگاه اصوليان، حالت هاي وصول به واقع از سه فرض يقين (قطع)، ظنّ و شكّ خارج نيست؛ ظن جز در موارد خاص حجت نيست؛ شك نيز مردود است. ادله و منابع حكم و تكليف، افاده كننده يقين منطقي نيست؛ لذا بديهي است يقين در فقه و حقوق، يقين فلسفي نباشد. ظاهراً در عمل، علما به يك حالت ديگري روي مي آورند كه گاه آن را مشابه يقين مي يابند و گاه آن را در وادي ظن مي بينند. در اين مقاله ضمن تبيين ماهيت اطمينان از لابه لاي انظار اصوليان به نسبت آن با يقين و ظن توجه كرده و به اين نتيجه دست يازيده شده كه اطمينان، وصف مندرج در علم عادي است؛ چنان كه وصف مندرج در علم يقيني منطقي نيز هست. در فقه آن چه ملاك است، حصول اطمينان است و اطميناني كه در فقه محقق است، اطمينان موجود در علم عادي است. علم عادي، ظن نيست؛ چون ظن، برخلاف علم عادي جزميت ندارد و سكونت نفساني نمي آفريند؛ يقين منطقي هم نيست، چون در علم يقيني منطقي، مطابقت با واقع شرط است. علم عادي، در منظر عرف عقلا و شريعت همان قطع اصولي است كه در معرفت شناسي مي توان آن را همان يقين موضوعي دانست. يقين موضوعي، عبارت است از يقين موجّه و مدلّل حاصل قراين موضوعي و خارجي. اين قراين مستقلاً ايجاد ظن مي كنند، ولي در يك روند استقرايي افاده يقين موضوعي نه يقين منطقي مي نمايند. اطمينان يا به عبارت صحيح تر، علم عادي اطميناني به عنوان يگانه معيار دستيابي به حكم و تشخيص موضوع، مورد استفاده در ابواب مختلف فقهي است.

In Islamic legal system, high ranking clergyman (mujtahid) attempts to deduce the legislator intention from accepted resources and to have reasoning through demanded method. According to students of principles (usul), accessing to the fact has three states: certainty, suspicion, and doubt. Suspicion is not proof except in the particular instances, and doubt is rejected too. Arguments and sources of verdict and duty don’t result in logical certainty. Thus, it is evident that certainty in the jurisprudence and law is not philosophical certainty. Scholars turn practically to other state which is sometimes similar to certainty and sometimes it is similar to the suspicion. In this paper, along with the explanation of nature of confidence in the views of students of principles (usuliun) and their notice to the certainty and suspicion, it is concluded that confidence is description contained in the common knowledge , as well as is description in the logical certain knowledge. In jurisprudence, obtaining the confidence is a criterion and the confidence that has been verified in jurisprudence contained in the common knowledge. Common knowledge is not suspicion; because unlike the common knowledge, it doesn’t have dogmatism and doesn’t create carnal immobility. It isn’t logical certainty, too; because the logical certain knowledge is conditioned to the accordance to the fact. Common knowledge viewpoint of the wise and religious law is the same usuli certainty that in the epistemology is considered thematic certainty. Thematic certainty is reasonable and justified certainty that is resulted from thematic and external contexts. These contexts independently make suspicion but in the inductive process, they convey a thematic certainty, and not logical certainty. Confidence, or say the exact expression, common knowledge based upon the confidence as the sole criterion of obtaining the verdict and distinguishing of subject, is used in the different section of jurisprudence.