تحليل الگوهاي وابستگي و واژگان نمايانگر روابط كتابشناختي در خانواده هاي كتابشناختي بر پايه مدل مفهومي اف آر بي آر

هدف: خانواده هاي كتابشناختي، مجموعه آثاري هستند كه در طول زمان و در ارتباط با يك اثر اصلي خلق مي شوند. وابستگي ها انواع گوناگوني در سلسله مراتب خانواده كتابشناختي دارند و واژگاني كه نوع وابستگي را مي نماياند بسيار متنوع اند. اين پژوهش با هدف تحليل و شناسايي انواع وابستگي ها و نيز واژه هاي نمايانگر آنها در خانواده هاي كتابشناختي شاهنامه فردوسي، مثنوي معنوي، ديوان حافظ و گلستان سعدي به انجام رسيده است. روش : پژوهش حاضر با روش تحليل محتوا انجام شده است. جامعه آماري اين پژوهش را پيشينه هاي كتابشناختي خانواده هاي پر عضو حوزه ادبيات فارسي («شاهنامه فردوسي»، «ديوان حافظ»، «مثنوي معنوي» و«گلستان سعدي») تشكيل مي دهد. با استفاده از روش نمونه گيري تصادفي نظام مند، براي خانواده شاهنامه فردوسي، ۳۵۱؛ ديوان حافظ، ۳۴۶؛ مثنوي معنوي، ۳۲۰؛ و گلستان سعدي ۳۰۵ نمونه انتخاب شد. يافته ها: در ۴۱/۶۳ درصد از پيشينه هاي مورد بررسي، حداقل يك وابستگي شناسايي شد كه بيشترين آنها از نوع اشتقاقي بود. وابستگي هايي همچون «برگزيده» با ۹/۱۹، «بازنگري» با ۳/۱۷، «براساس نسخه خاص» با ۷/۱۴، «شرح» با ۶/۱۱و «اقتباس» با ۱/۹ درصد جزء فراوان ترين انواع وابستگي هاي حوزه ادبيات فارسي شناسايي شد. همچنين، ترتيب وابستگي ها در همه خانواده ها متفاوت بود. اغلب وابستگي هاي سطح بيان با واژه هاي متفاوتي در پيشينه ها حضور داشتند. توجه به واژه هاي پربسامد شناسايي شده در اين پژوهش و به كار گيري فايل دسته بندي شده از واژگان نمايانگر انواع وابستگي ها مي تواند گام موثري در زمينه دسته بندي و مديريت خودكار بخش بزرگي از پيشينه هاي هر خانواده كتابشناختي به حساب آيد و نيز سبب تقويت استاندارد توصيف و دسترسي به منابع (آر. دي. ا) و ساختارمندي واژگاني در عنوان قراردادي گردد.