خصوصيات فيزيكي ، شيميايي ، ميكرومورفولوژيكي و كاني شناسي رسي خاك هاي حاوي زئوليت منطقه رفسنجان

سابقه و هدف: زئولیت از جمله كانی‌های رسی آلومینوسیلیكات آبدار آنیونی با فرم ساختمانی سه‌بعدی است كه كاربردهای فراوانی در رفع آلودگی خاك‌ها، رسوبات و منابع آب از عناصر سنگین دارد. این پژوهش با هدف بررسی خصوصیات فیزیكی، شیمیایی، كانی‌شناسی رسی و میكرومورفولوژیكی خاك‌های برش طولی رفسنجان- سرچشمه در قالب یك ردیف پستی ‌بلندی و مواد مادری انجام گرفت. مواد و روش‌ها: منطقه مورد مطالعه از پدیمنت‌های پوشیده واقع در جنوب‌غربی رفسنجان شروع و تا 65 كیلومتری جنوب‌غربی این شهر یعنی منطقه سرچشمه امتداد دارد. رژیم‌های رطوبتی و حرارتی منطقه به ترتیب اریدیك و مزیك می‌باشند. در این پژوهش ابتدا با استفاده از نقشه‌های توپوگرافی، نقشه‌های زمین‌شناسی و تصاویر ماهواره‌ای گوگل ارت، اشكال اراضی و سازندهای زمین‌شناسی موجود در منطقه شناسایی شدند. اشكال مختلف اراضی شامل پدیمنت پوشیده (خاكرخ 1)، پدیمنت سنگی (خاكرخ‌های 2 و 3) و كوه (خاكرخ‌های 4، 5، 6 و 7) هستند. شكل اراضی پدیمنت پوشیده از رسوبات سنگریزه‌ای جوان، پدیمنت سنگی از آركوزها و توف‌ها و كوه از سنگ‌های تراكی-بازالتیك و دولریتیك تشكیل شده‌اند. در مجموع هفت خاكرخ متأثر از سازندهای مختلف زمین‌شناسی در اشكال اراضی فوق‌الذكر حفر، نمونه‌برداری و تشریح گردید. خصوصیات فیزیكی، شیمیایی، كانی‌شناسی رسی و میكرومورفولوژی نمونه‌های خاك تعیین و در نهایت خاك‌ها با استفاده از سیستم‌های رده‌بندی آمریكایی و طبقه‌بندی جهانی رده‌بندی شدند. یافته‌ها: بر اساس بررسی‌های صحرایی و آزمایشگاهی، افق‌های مشخصه كلسیك، ژیپسیك، آرجیلیك و كمبیك در این خاك‌ها شناسایی شدند. زیرگروه‌های تیپیك هاپلوكلسیدز، تیپیك كلسی‌آرجیدز، تیپیك توری‌ارتنتس و تیپیك هاپلوكمبیدز بر اساس سامانه رده‌بندی آمریكایی جدا شدند. در سامانه رده‌بندی جهانی خاك‌ها در گروه‌های مرجع كمبی‌سول، كلسی‌سول و رگوسول جای گرفتند. تشكیل افق Btk در خاكرخ‌های 4 و 5 به اقلیم مرطوب گذشته نسبت داده شد. بررسی مقاطع نازك كانی خاكستری زئولیت به شكل كاملا شعاعی (مخروطی شكل) با خاموشی موازی را نشان داد. عوارض خاك‌ساخت كربنات كلسیم به‌صورت پوشش، پوشش‌های زیرسطحی‌ و نودول، عوارض خاك‌ساخت گچ به‌صورت عدسی شكل و صفحات در هم قفل شده و رس به‌صورت پوشش‌های رسی در مقاطع نازك شناسایی شدند. كانی‌شناسی بخش رس خاك‌های منطقه مورد مطالعه حاكی از وجود كانی‌های رسی كائولینیت، ایلیت، پالی‌گورسكیت و اسمكتیت می‌باشد. سازندهای حاوی زئولیت منطقه حضور شابازیت با پیك‌های رده اول، دوم و سوم 0/64، 0/59 و 0/29 نانومتر و ناترولیت با پیك‌های رده اول و دوم 0/42 و 0/3 نانومتر را همراه با ناخالصی‌های كلسیت و كوارتز نشان دادند. زئولیت نوع ناترولیت در خاك‌های منطقه مورد مطالعه شناسایی شد كه در خاك نسبت به فاصله از سازند زمین‌شناسی حاوی زئولیت روند كاهشی نشان داد. منشأ كانی زئولیت در خاك-های منطقه مورد مطالعه به ارث رسیده از مواد مادری می‌باشد. نتیجه‌گیری: نتایج تحقیق نمایانگر نقش مهم پستی ‌بلندی و مواد مادری در تغییرپذیری خصوصیات خاك‌ها می‌باشد.