حقايق اسرار الدين»، متني كهن از ميراث نُصيريه: پژوهشي در تاريخ‌گذاري و شناسايي مولف آن

Ḥaqāiq asrār al-dīn as an archaic text from Nusayri inheritance: its author and date

«نُصيريه» از جمله فرقه‌هاي انحرافي شيعه امامي است كه رويكرد باطني ـ غاليانه در ميان پيروان آن مشاهده مي شود. نظر به ماهيت سرّي جريان‌هاي باطني، آثار اندكي از ميراث نُصيريه به شكل عمومي در اختيار است. در سال‌هاي اخير، مجموعه‌اي با عنوان «سلسله التراث العلوي» نشر يافته كه مشتمل بر آثار فراواني ازميراث نُصيريان است. كتاب «حقايق اسرار الدين» از جمله آنهاست كه در ميان نُصيريه به «ابومحمد حسن‌ بن علي ‌بن شُعْبه حَرّاني» - صاحب كتاب تُحَف العُقول ـ نسبت يافته است. اهميت اين كتاب از آن روست كه شامل نقل‌قول‌هاي بسياري از آثار جريان غلو، به‌ويژه غُلات سده‌هاي دوم و سوم كوفه، ازجمله آثار منسوب به «مُفضّل بن عُمر جُعْفي» و «محمد بن سنان»، است كه امروزه محتواي شماري از اين متون تنها به واسطه همين اثر در دست است. اين پژوهش مي‌كوشد تا با بررسي شواهد مختلف، در گام نخست، تاريخي را كه متن به آن تعلق دارد، تعيين و سپس مولف آن را شناسايي كند. بنا بر شواهد موجود و بر اساس نقد متني، اين متن اصالت تاريخي دارد و تاريخ حدودي آن سده چهارم هجري و منتسب به ابن شعبه حراني است.

Nus?ayr?-‘Alaw? is a Shiite sect that the extremist-esoteric approach among them is highly visible. Due to the mysterious nature of such these esoteric movements, a little work of Nus?ayr? heritage is available to the public. A collection entitled Silsilat al-tur?th al-‘alaw? has published in recent years which includes an abundant works of Nus?ayr? heritage. H?aq?iq asr?r al-d?n is one of them that among the followers of the sect have been attributed to Abu Muhammad Hassan b. Ali b. Shuba al-Harrani, who is known in Imami tradition by writing the Tuhaf al-Ughul. The importance of this book is that it contains many quotations from the works of extremists (Ghulat), especially the second and third centuries of Kufan (Iraq), such as Mufa??al b. ‘Umar al-Ju‘f? and Mu?ammad b. Sin?n that the content of some of these texts today is in hand only through this book. This paper attempts, by examining evidence at the first, to determine the time that H?aq?iq belongs to and in the next step to identify its author. According to textual criticism, the historical authenticity of the text, dating in part in the fourth century and assign it to Ibn Shuba could be suggested.