بررسي انديشه‌هاي حكمي ـ عرفاني منعكس شده با سمبوليسم الفبايي در ديوان عارفان ايراني

An Investigation of Wise & Mystical Thoughts Reflected through Alphabetic Symbolism in Iranian Mystics’ Poetry

سمبوليسم، مهم‌ترين شيوه بيان رمز و رازهاي عرفاني است و گستره زبان عرفان را از چنبره پديدارهاي هستي تا فراسوي جهان ناپيدا و بيان‌ناپذير افزايش مي‌دهد. از ميان رويكردهاي سمبليستي عارفان ايراني، سمبوليسم الفبايي شگردي هنري براي تبيين انديشه‌هاي عرفاني بوده است و سروده‌هاي آنان را آكنده است. پژوهش حاضر به روش تاريخي و با رويكرد تحليل محتوا، شاخص‌ترين آثار حكمي ـ عرفاني و برجسته‌ترين ديوان‌هاي عارفان فارسي‌گوي را بررسي كرده است. در اين مقاله، با بهره‌گيري از انديشه‌هاي حكما و عرفاي ايراني، مضامين نگرش‌هاي الفبايي ديوان عارفان ايراني شرح، و چگونگي متجلّي شدن اين انديشه‌هاي بلند حكمي و عرفاني با استفاده از سمبوليسم الفبايي در ديوان شاعران تبيين و تحليل شده است. آنگاه گونه‌هاي سمبوليسم الفبايي نيز طبقه‌بندي گرديده است. در پايان، نگارنده نتيجه مي‌گيرد كه بنيان انديشگاني حكمت و عرفان ايراني و اسلامي در بسياري از موارد، آبشخور يكساني دارد و نمي‌توان مرز مشخّصي را ميان اين دو حوزه انديشگاني ترسيم كرد، چنان‌كه در گزارش سمبوليسم الفبايي ديوان عارفان، آميغي بودن اين دو را مي‌توان مشاهده نمود.

Symbolism is the most important way to explain mystical mysteries and to increase the range of mystical language from the world’s concrete phenomena to the unseen and inexpressible world. The alphabetic symbolism which is amongst the symbolic approaches is the artistic device commonly used by Iranian mystics to justify mystical thoughts. This study was an attempt to analyze the content of the most indicated Persian mythical poem collections, from a historical perspective. More clearly, this paper aimed at investigating the wise and mystical themes in Persian poem collections using mystics and hakims’ thoughts. The study also investigated how these lofty wise and mystical thoughts have been reflected through alphabetic symbolism in the poets’ poem collections. As a third purpose of the study, various alphabetic symbolisms used were classified into types based on their own unique characteristics. It was concluded that the intellectual bases of Iranian and Islamic wisdom and mysticism have their roots in the same system of beliefs and it is impossible to form a clear boundary between the two. This sameness of intellectual base can be clearly observed in the alphabetic symbolism used by Persian poets in their poem collections (Divans).