طنز و هجو در تاريخ جهانگشاي جويني

Parody and Satire in Juwayni’s TarikhiJahanGusha

زبانِ طنز از قدرتي بس ژرف برخوردار است؛ قدرتي كه در سايه آن گوينده مي‌تواند بسياري از معضلات را بازگو و در بهتر شدن اوضاع تلاش نمايد. زماني كه جامعه به بلايا و آشفتگي‌هاي فرهنگي و اخلاقي فراواني دچار باشد، بر دامنه طنز، به‌ويژه هجو و هزل افزوده مي‌شود. در اين مقاله اثبات شد كه عطاملك جويني با طبعِ شوخ و انتقادي خود، همانند بسياري از شوخ‌طبعان و منتقدان تاريخ اين سرزمين، از اين ابزار شگفت و تأثيرگذار به صورت چشمگير بهره‌ برده است. جويني بر بسياري از اعمال، وقايع، افراد، عقايد و غيره نگاهي توأم با نقد و طنز انداخته است و از اين طريق، توانسته چون مُصلحي اجتماعي و سياسي، در بهتر شدن اوضاع و بيان معايب بكوشد. همچنين اين پژوهش ثابت كرد كه اين نگاه منتقدانه او (طنز و هجو) تنها به مغولان اختصاص نيافته، بلكه رعيّت، زنان، شاهان و فرماندگان خوارزمشاهي، شيخ‌الاسلام و بسياري از صاحب‌نامان آن روزگار را نيز در بر مي‌گيرد. با اين حال، نبايد توقّع داشت كه نويسنده‌اي توانا و ناقد، آن هم در دبار حاكماني به‌غايت خشن و بي‌منطق، نقد و طنز را به‌صراحت بازگويد و خود را در معرض خطر و تاريخ را از ثبت اين وقايع تلخ محروم سازد. نقد و طنزهاي جويني بيشتر در لفّافۀ زبان پنهان است و پي بردن به اين جنبه از نوشتار او، تأمّل ويژه مي‌طلبد.

As a linguistic device, parody has such a high power that can be used to reflect many controversial social issues in an improving manner. Parody and mainly satire, as indirect linguistic devices, are extensively used at the time of cultural and ethical crises to reflect and make the situation better, when no direct language use can be improving. This paper investigated that how AtaMalek Juwayni, like many other Iranian satirical figures and critics, has optimally used these effective linguistic devices in favor of social and cultural development. Through a satirical and critical view on many of his contemporary actions, beliefs, and events, and like a social and political reformist, he has reflected the existing problems of his time and tried to resolve them. The findings of this study also showed that his critical and satirical writings did not only include the Mongolians, but they also comprised the ordinary people, women, Khwarazmian commanders, SheikhalIslams and many of the wellknown figures of the time. It seems illogical to expect such a great writer to put himself at risk of death and his writings at risk of destruction through explicit criticism of the violent governors of his time. Juwayni#039;s critics and satires are quite implicit and hidden that special consideration is needed to be understood.