بازتاب انديشه صوفيانه در داستان جمشيد و خورشيد

Reflection of Sufist Thoughts in the Lyric Poem of Jamshid O Khorshid

«جمشيد و خورشيد» يكي از منظومه‌هاي داستاني از نوع نظيره‌هاست. سلمان ساوجي، از گويندگان قرن هشتم، اين داستان را در سال 736 هحري قمري و در 2988 بيت به رشته نظم در آورده است و به سلطان اويس ايلكاني تقديم كرده است. اين داستان اگرچه داستاني عاشقانه است و شباهت‌هاي زيادي هم با داستان‌هاي منظوم عاشقانه پيش از سلمان دارد، امّا شيوه پرداختن شاعر به آن به‌ گونه‌اي است كه مي‌توان چنين استنباط كرد كه سلمان در اين منظومه به دنبال آن است تا با درآميختن عناصري از تصّوف با داستان عاشقانه خود، آن را از شكل يك اثر تقليدي صرف بيرون آورد و آب و رنگي از نوآوري بدان ببخشد. از اين رو، مثلاً مهراب كه از شخصيّت‌هاي تأثيرگذار در داستان است، بيش از آنكه يك نديم براي جمشيد باشد، چنان‌كه در داستان‌هاي عاشقانه مي‌بينيم، تا حدّ زيادي خواننده را به ياد پير طريقت در رهنموني سالك براي رسيدن به معرفت مي‌اندازد. شخصيّت جمشيد و رفتارهاي وي نيز در اين منظومه غالباً حاكي از آن است كه سراينده داستان در پي آن بوده تا او را در جايگاه سالكي قرار دهد كه به دنبال رسيدن به خورشيد است؛ خورشيدي كه از آن مي‌توان به «خورشيد معرفت» تعبير كرد. سرانجام هم در پي مجاهدت‌هاي پياپي و گذشتن از موانع متعدّد كه يادآور هفت وادي سير و سلوك است، به مقصود غايي خويش از اين سفر پرفراز و نشيب عشق دست مي‌يابد. در اين نوشتار بر آنيم تا شواهد گوناگوني را كه بيانگر تأثيرپذيري شاعر از برخي انديشه‌هاي صوفيّه است، مورد بررسي قرار دهيم.

Jamshid o Khorshid is written in one Iranian literary genre known as quot;versified lyric storyquot;. This lyric story was written by Salman Savoji, a writer of the 14th century AD, and was offered to the Ilkani Sultan Oveis. Although Salman Savoji, to a great extent, has followed the literary style of the previous lyric stories within the same genre, his work cannot be considered a mere imitation of them. It seems that he has mixed some elements of mysticism and versified lyric stories in an innovative manner. Due to this innovation, for example, Mehrab, as an influential character in the story, acts more like a mystical guide (Pir) to help the wayfarers (Morids) to achieve the truth, rather than being a courtier (Nadim) to Jamshid. In addition, Jamshid himself seems more like a wayfarer in pursuit of Khorshid which is a symbol for knowledge. Overcoming numerous obstacles which remind us of the seven valleys of love, Jamshid finally achieves his main goal. This paper aims at presenting various pieces of evidence to show that Savoji has been extensively affected by Sufist thoughts while writing his story.